Relacja z oficjalnej prezentacji Raportu HDR 2002

25 lipca 2002 roku w Warszawie w siedzibie tygodnika "Polityka" odby�a si� oficjalna prezentacja Raportu o Rozwoju Spo�ecznym (Human Development Report). Opracowany przez znakomite grono ekspert�w z ca�ego �wiata Raport UNDP "Ugruntowywanie Demokracji w podzielonym �wiecie" opisuje zjawisko demokracji, jej r�ne oblicza oraz problemy, z kt�rymi musi si� mierzy�. Ukazuje on tendencje rozwoju i przemiany jakim demokracja podlega. Zwraca on uwag� na fakt, i� demokracja zapewnia poszanowanie wolno�ci, praw cz�owieka i jest gwarantem post�pu nie tylko ekonomicznego ale tak�e spo�ecznego. Raport ukazuje, i� demokracja jest stabilizatorem, zapewniaj�c spo�ecze�stwu tak potrzebne poczucie bezpiecze�stwa.

W zamy�le organizator�w konferencji dyskusja mia�a ukaza� oblicze polskiej demokracji i to jak postrzega j� polskie spo�ecze�stwo. Prezentacja Raportu mia�a sta� si� bodźcem do og�lno�wiatowej dyskusji na temat kryzysu demokracji w Polsce i na �wiecie. Konferencja zgromadzi�a ponad 150 uczestnik�w: wybitnych przedstawicieli �wiata nauki, kultury, rz�du i instytucji publicznych, organizacji pozarz�dowych, biznesu oraz medi�w. Moderatorem dyskusji by� Marek Ostrowski, Kierownik Dzia�u Zagranicznego tygodnika "Polityka". Poszczeg�lne wyst�pienia pozwoli�y na zebranie wielu interesuj�cych wniosk�w, kt�re zosta�y zaprezentowane poni�ej. Poruszaj� one jednak tak wiele w�tk�w i wskazuj� na tak wiele problem�w, i� pr�ba zamkni�cia ich w sztywne ramy skazana jest na niepowodzenie. Poni�ej prezentujemy przebieg dyskusji, kt�ry mia� miejsce podczas konferencji.

Raport zaprezentowa� Colin Glennie, Sta�y Przedstawiciel UNDP w Polsce. Podczas prezentacji zwr�ci� on uwag�, i� powszechne w latach 80 i 90-tych tempo rozwoju demokracji na �wiecie znacznie os�ab�o. Z Raportu wynika, i� liczba pa�stw demokratycznych wzros�a. Obecnie pa�stwa o ustroju demokratycznym zamieszkuje 57% ludno�ci �wiata. 2/3 ludno�ci �yje dzi� w krajach o systemie wielopartyjnym, ludzie nie chc� uczestniczy� w sprawach pa�stwowych. Nowe demokracje borykaj� si� z rosn�cymi problemami ekonomicznymi i spo�ecznymi. Nie ma jednak w�tpliwo�ci, zdaniem Colina Glennie, �e przysz�o�� wiata nale�y do demokracji, kt�ra wspiera warto�ci prawne i polityczne oraz woln� wymian� idei i kultur. Sama demokracja nie wystarczy, wa�ny jest te� rozw�j spo�ecze�stw i jednostek. Obywatele powinni mie� mo�liwo�� wywierania wp�ywu na podejmowanie decyzji w skali pa�stwa. Ludzie musz� by� nie tylko beneficjentami zmian, ale i ich wsp�tw�rcami.

Debat� zainicjowa� dr Maciej Grabowski, Wiceprezes Instytutu Bada� nad Gospodark� Rynkow�. Wyrazi� przekonanie, i� system demokratyczny spowodowa� du�e zmiany, nie zawsze pozytywne. Przyk�adowo: w Polsce w ostatnich latach obserwuje si� znaczny wzrost korupcji. Z bada� opinii publicznej przeprowadzonych przez CBOS wynika, i� maleje liczba os�b, kt�re opowiadaj� si� za nowym �adem politycznym po 1989 roku. Powo�uj�c si� na artyku� prof. Paw�a �piewaka, (Res Publica Nowa, lipiec 2002), dr Grabowski wyrazi� opini�, i� nast�pi�o upartyjnienie stanowisk w aparacie pa�stwowym, jak r�wnie� komercjalizacja pa�stwa. W wyniku tego zarysowa� si� widoczny spadek zaufania spo�ecze�stwa do pa�stwa.

Z kolei prof. Andrzej Zoll, Rzecznik Praw Obywatelskich, stwierdzi�, �e zagro�eniem dla funkcjonowania demokracji jest pog��biaj�ce si� poczucie bezradno�ci, braku perspektyw, zepchni�cia obywatela na margines funkcjonowania pa�stwa. Zdaniem prof. Zolla, g��wne problemy rozwoju demokracji to: bezrobocie pog��biaj�ce bied�, niepe�nosprawno��, kt�ra spycha poza nawias spo�eczny, brak nowoczesnego systemu edukacyjnego. Wed�ug prof. Zolla niepokoj�cy jest stan polskiej legislacji. Przyk�adowo, w ostatnim roku og�oszono oko�o 2000 pozycji w Dzienniku Ustaw, co prowadzi do inflacji prawa ze szkod� dla jego stabilno�ci. Zamiast zmienia� ustawy, nale�a�oby zastanowi� si�, jak przy obowi�zuj�cym stanie prawnym rozwi�zywa� pojawiaj�ce si� problemy. Prof. Zoll zwr�ci� te� uwag� na z�y stan wymiaru sprawiedliwo�ci. Zdaniem Rzecznika przeci��one s�dy prowadz� sprawy, kt�rymi nie powinny si� zajmowa�. Przyk�adowo, sprawy z zakresu prawa spadkowego czy prowadzenie ksi�g wieczystych mo�na by przekaza� innym podmiotom. W Polsce organizacja pracy s�d�w jest wysoce nieefektywna. Koniecznie nale�y dofinansowa� polskie s�downictwo, zbudowa� nowoczesne zaplecze dla s�dzi�w. Nast�pi� spadek aktywno�ci samorz�du terytorialnego, co wynika z braku �rodk�w finansowych adekwatnych do zada�, kt�rym musi sprosta�. Zdaniem prof. Zolla, brak wsparcia dla ruch�w obywatelskich jest kolejnym zagro�eniem dla polskiej demokracji.

Prof. Zbigniew Pe�czy�ski, wyk�adowca Uniwersytetu w Oxfordzie i Prezes Stowarzyszenia Szko�a Lider�w zauwa�y�, i� obawy odno�nie kryzysu demokracji w Polsce s� przesadzone. Prof. Pe�czy�ski zwr�ci� uwag� na historyczn� ewolucj� demokracji w XX wieku. Jego zdaniem, w latach 1918-1939 nast�pi� g��boki kryzys demokracji. Po roku 1945 rozw�j demokracji zosta� w pa�stwach bloku wschodniego zahamowany i zast�piony przez ustr�j komunistyczny. Spadkiem po komunizmie jest instrumentalne podej�cie do demokracji w Polsce. Demokracja nie jest traktowana jako warto��, lecz jako narz�dzie wykorzystywane dla w�asnych nie zawsze uczciwych cel�w. Polacy nie my�l� w kategoriach wsp�lnego interesu, wsp�lnych priorytet�w. Polacy nie widz� w sobie partner�w. Kolejny poruszony przez prof. Pe�czy�skiego problem to konieczno�� wyr�wnania poziomu i standardu �ycia. W Polsce musi si� wytworzy� silna klasa �rednia. Zdaniem prof. Pe�czy�skiego, skuteczn� drog� dla rozwoju demokracji w Polsce jest edukacja obywatelska. Tymczasem uniwersytety w Polsce nie spe�niaj� swojej funkcji edukacyjnej. Profesor Pe�czy�ski, opieraj�c si� na swoim do�wiadczeniu w pracy jako wyk�adowca Uniwersytetu w Oxfordzie, uwa�a i� programy nauczania nie s� dostatecznie dostosowane do wsp�czesnych potrzeb. Student nie ma prawa krytykowa� wyk�adowc�w, czy administracji uniwersyteckiej. Profesura odgradza si� od studenta wysokim murem. Nie s� to pozytywne wzorce. Rol� uniwersytetu jest nie tylko edukacja ale i wychowanie.

Dyrektor Instytutu Spraw Publicznych, prof. Lena Kolarska-Bobi�ska powiedzia�a, i� rozczarowanie demokracj� jest powszechne. Polskie spo�ecze�stwo oczekiwa�o od nowego systemu korzy�ci. Jednak kolejne etapy transformacji od 12 lat przynosz� coraz trudniejsze wyzwania. Dzi� obserwujemy kryzys warto�ci i autorytet�w. Demokracja odg�rna leg�a w gruzach. Jest budowana wok� grup bran�owych interes�w. Daje si� zauwa�y� wzrost oddolnych inicjatyw, artyku�owanie interes�w spo�eczno�ci lokalnych, wymuszanie legislacji we wsp�dzia�aniu z mediami. Nale�y odpolityczni� instytucje publiczne poprzez odtworzenie s�u�by cywilnej, usprawni� narz�dzia, dzi�ki kt�rym mo�e sprawnie funkcjonowa� demokracja. Ustr�j demokratyczny staje si� powoli standardem w cywilizowanym �wiecie, a liczba pa�stw demokratycznych stale ro�nie.

Natomiast zdaniem Barbary Imio�czyk, Wiceprezesa Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej, demokracja w Polsce jest powa�nie zagro�ona. Brak wp�ywu poszczeg�lnych obywateli na poczynania w�adz, bezrobocie i stagnacja powoduj� zniech�cenie. Kolejnym problemem jest nastawienie roszczeniowe polskiego spo�ecze�stwa, jego nieumiej�tno�� uczestniczenia w demokracji, korzystania z wolno�ci demokratycznych. System edukacji tak�e wymaga zasadniczych zmian. W szko�ach nie uczy si� aktywno�ci. M�ody cz�owiek nie wie jak by� odpowiedzialnym za siebie i rodzin�. Poprzez edukacj� nale�y kszta�towa� �wiadomych cz�onk�w spo�ecze�stwa obywatelskiego. Zdaniem pani Prezes, bardzo istotna jest rola medi�w. Tylko niezale�ne i odpowiedzialne media mog� skutecznie kszta�towa� w�a�ciwy obraz polskiej demokracji.

Ernest Skalski, redaktor Gazety Wyborczej, odni�s� si� do roli jak�, jego zdaniem, powinien pe�ni� UNDP w budowaniu demokracji w Polsce. Stwierdzi�, i� g��wnym zadaniem UNDP jest funkcja doradcza oraz wymiana do�wiadcze� pomi�dzy pa�stwami. Natomiast problemami zdrowia, dzieci, wy�ywienia czy o�wiaty powinny zaj�� si� ju� istniej�ce i wyspecjalizowane jednostki. Globalizacja jest pozytywnym procesem, a jej wyhamowywanie mia�oby negatywne skutki.

Senator Zdzis�awa Janowska z Parlamentarnej Grupy Kobiet, zwr�ci�a uwag� na rol� kobiet w demokratycznym spo�ecze�stwie. Zdaniem Senator Janowskiej, w Polsce istnieje wysokie przyzwolenie spo�eczne dla nier�wno�ci p�ci. Przeprowadzone badania dowodz�, �e kobiety s� bardzo dobrze przygotowane do pe�nienia r�l w ka�dej sferze �ycia. W Polsce kobiety s� lepiej wykszta�cone od m�czyzn. Tymczasem, nie s� one dostatecznie reprezentowane w instytucjach w�adzy samorz�dowej, wykonawczej, ustawodawczej, a ich obecno�� mog�aby poprawi� wizerunek instytucji publicznych.

Kolejny dyskutant, prof. Janusz Reykowski z Instytutu Psychologii PAN, zauwa�y�, �e mimo i� demokracja jako ustr�j pa�stwowy dobrze funkcjonuje, nast�puje spadek poparcia dla tej formy rz�d�w. Zdaniem prof. Reykowskiego, demokracja cieszy si� mniejsz� aprobat�, g��wnie z powodu z�ej sytuacji gospodarczej i ekonomicznej. Obywatel nie powinien postrzega� demokracji jako systemu, kt�ry ma zaspokoi� wszelkie jego potrzeby. Postawa roszczeniowa wobec demokracji nie mo�e przynie�� dobrych rezultat�w. Demokracja nie powinna sprowadza� si� w �wiadomo�ci spo�ecznej jedynie do walki o w�adz�. Demokracja powinna by� uto�samiana z tak� form� w�adzy, w kt�rej instytucje dzia�aj� w interesie publicznym. Pytania o rol� i funkcje demokracji nie powinny by� kierowane jedynie do �wiata nauki, lecz g��wnie do polityk�w, kt�rzy kreuj� polsk� rzeczywisto��. Cezary Ko�cielniak, reprezentant Kancelarii Prezydenta RP doda�, i� niska aktywno�� spo�eczna stwarza realne zagro�enie dla rozwoju demokracji w Polsce.

Tymczasem prof. Tomasz Goban-Klas, Wiceminister Edukacji Narodowej i Sportu, zwr�ci� uwag� na pomijany aspekt demokracji - na poj�cie kapita�u spo�ecznego oraz na rol� zaufania w relacjach spo�ecznych. Wed�ug Ministra Gobana-Klassa, poziom zaufania mi�dzy ludźmi systematycznie maleje, podobnie jest w przypadku zaufania do instytucji. Priorytetowym zadaniem na najbli�sze lata to poprawa poziomu edukacji i jej zmiana jako�ciowa. Edukacja musi by� ustawiczna, nale�y wyposa�y� spo�ecze�stwo w narz�dzia daj�ce mu pe�en wachlarz mo�liwo�ci rozwoju.

Andrzej Brzozowski, Wiceprezes ABB Poland, zabra� g�os jako przedstawiciel przedsi�biorc�w. Stwierdzi�, i� to biznes tworzy �rodki dla istnienia pa�stwa, pomagaj�c w budowaniu spo�ecze�stwa obywatelskiego przez w��czanie si� w inicjatywy spo�eczne. Jedn� z nich jest projekt Global Compact, gdzie UNDP wsp�pracuj�c z sektorem prywatnym, oferuje swoj� pomoc przy wdra�aniu strategii zr�wnowa�onego rozwoju w wybranych gminach i powiatach. Firmy prywatne oferuj� ekspertyz� z obszaru ekonomii, finans�w oraz przekazuj� wiedz� na temat wsp�czesnych mechanizm�w rynkowych wybranym samorz�dom w Polsce. Global Compact - b�d�cy inicjatyw� Sekretarza Generalnego ONZ, Kofi Annana, - nawo�uje biznes do odpowiedzialnego zarz�dzania, bior�cego pod uwag� dobro �rodowiska spo�ecznego i naturalnego. W Polsce Global Compact jest wdra�any z sukcesem w Kamiennej G�rze i Elbl�gu. Wed�ug Andrzeja Brzozowskiego, nieumiej�tno�� szukania pracy przez m�odych ludzi, nieefektywny system socjalny oraz proporcjonalnie najwi�cej rent w Europie to kolejne problemy, z kt�rymi trzeba si� zmierzy�. Aby sytuacja uleg�a poprawie, powinni�my zmieni� spos�b my�lenia polskiego spo�ecze�stwa, kt�re musi zacz�� dzia�a� aktywnie i efektywnie, wyj�� z bierno�ci.

Jako ostatni zabra� g�os Krzysztof Bobi�ski, wydawca dwutygodnika "Unia i Polska". Zauwa�y� on, i� Unia Europejska sw�j systematyczny rozw�j zawdzi�cza organizacjom pozarz�dowym, kt�re animuj� i ukierunkowuj� spo�eczn� aktywno��. Podkre�li� r�wnie�, i� demokracji nie mo�na importowa� z innych kraj�w, musi ona wyewoluowa�, wyrosn�� z nas samych. To polskie spo�ecze�stwo jest odpowiedzialne za kszta�t demokracji w Polsce.

Po zako�czeniu konferencji, ju� w siedzibie UNDP Pawe� Grzesik, Zast�pca Sta�ego Przedstawiciela UNDP w Polsce, podsumowuj�c oficjaln� prezentacj� Raportu powiedzia�: "Konferencja spe�ni�a sw�j cel. Ukaza�a istot� problemu - brak dostatecznie rozwini�tego i dojrza�ego spo�ecze�stwa obywatelskiego, a co za tym idzie - brak umiej�tno�ci korzystania z przemian demokratycznych i obr�cenia ich na swoj� korzy��. Nie potrafi�c znaleź� �adnych korzy�ci z tej formy rz�d�w, poszczeg�lne jednostki oceniaj� demokracj� bardzo krytycznie - st�d rodz� si� antydemokratyczne fobie i t�sknoty za rz�dami "silnej r�ki". G��wn� przyczyn� tego stanu rzeczy jest brak edukacji. Edukacji, kt�ra kszta�tuje obywatela �wiadomego swojej roli spo�ecznej, swych praw i obowi�zk�w oraz zasadniczej roli, jak� pe�ni w procesie budowy demokracji, dostosowuj�cej si� ewolucyjnie do zmieniaj�cych si� uwarunkowa� spo�ecznych, ekonomicznych i politycznych. Do nowych wyzwa�, przed kt�rymi stawia demokracj� szeroko poj�ty post�p."

Joanna Wilczak
Kamil Wyszkowski

MENU

Relacja z oficjalnej prezentacji Raportu HDR 2002