Albatros
Detailed information in English United Nations

Międzynarodowa Konferencja Finansowania Rozwoju

Strona główna  Symbolika albatrosa  O konferencji  Skala i jakość pomocy  Zadłużenie  Inicjatywa finansowania  Machinacje podatkowe  Konwencja przeciw Korupcji  Poprawa życia  Kryzysy finansowe  Ubóstwo na dobrobyt

Zadłużenie

Kredyty pozwoliły wielu państwom skutecznie zwiększyć skalę wewnętrznych inwestycji. Jednak dla niektórych krajów zadłużenie stało się nadmiernym ciężarem, ograniczającym zdolność zaspokajania potrzeb obywateli i utrzymania gospodarczego wzrostu. Międzynarodowa Konferencja na temat Finansowania Rozwoju może pomóc osiągnąć porozumienie wokół sposobów ostatecznej eliminacji pułapek zadłużenia i pobudzania politycznej woli do rozwiązania tej kwestii.

Nadmierne zadłużenie państw rozwijających się wobec zagranicznych kredytodawców nabrało cech powszechnego zjawiska na początku lat 80-tych. W następstwie wysokiego zadłużenia pogorszyły się znacznie bilanse płatnicze tych państw. Rosnące oprocentowanie powiększało bowiem saldo zadłużenia. W międzyczasie doszło do załamania się światowych cen ropy i gospodarczej recesji w krajach, które bazowały na eksporcie tego surowca, co jeszcze bardziej uszczupliło ich możliwości spłaty zadłużenia.

Tymczasem najbiedniejsze państwa, a zwłaszcza 49 państw zakwalifikowanych do grupy najsłabiej rozwiniętych państw świata (Least Developed Countries - LDC) pożyczały coraz większe sumy, głównie od innych rządów i międzynarodowych instytucji finansowych. W 1976 roku, tylko w dwóch spośród 28 państw LDC, które opublikowały swoje dane, współczynnik zewnętrznego zadłużenia i produktu krajowego brutto (PKB) przekraczał 50%, a współczynnik zewnętrznego zadłużenia i łącznej wartości eksportu przekraczał 200%. W 1987 roku taka sytuacja dotyczyła już 2/3 państw z tej grupy. W tym samym roku 19 państw z grupy LDC - w większości państw afrykańskich - zwróciło się do Klubu Paryskiego o restrukturyzację zadłużenia.

Wprowadzony na początku lat 90-tych plan Brady’ego złagodził problem nadmiernego zadłużenia średnio zamożnych państw wobec banków. Jednak w krajach o niskich dochodach kryzys zadłużenia trwał nadal, a nawet pogłębiał się. I tak w 1998 roku w Mozambiku współczynnik zadłużenia i PKB wzrósł do 210,08%, w Laosie do 99,3%, a w Sudanie do 162,5%.

W 1998 roku łączna wartość spłat dokonanych przez państwa z grupy LDC wyniosła 4,4 miliarda dolarów, czyli około 12% wartości ich całego eksportu. Nawet tak znacząca suma obejmowała jednak tylko dokonane, a nie należne płatności. W tym samym roku zaległości w spłacie kredytów sięgnęły 30,4% ich łącznej wartości.

Pod koniec lat 90-tych okazało się, że oprócz najbiedniejszych państw, także państwa o średnich dochodach wpadły w pułapkę zadłużenia. Wpierw Meksyk, potem państwa wschodnioazjatyckie, Rosja, Ekwador, Ukraina, Pakistan, a wreszcie Turcja i Argentyna nie obroniły się przed kryzysem związanym z utratą zdolności do spłaty długów. Ponadto, ponieważ państwa coraz częściej rezygnowały z kredytów bankowych na rzecz emisji międzynarodowych obligacji, brakowało ogólnie przyjętych mechanizmów redukcji ich zobowiązań płatniczych.

W trakcie konsultacji poprzedzających Międzynarodową Konferencję na temat Finansowania Rozwoju podkreślano wagę finansowego i technicznego wsparcia, w tym redukcji zadłużenia, jakiego potrzebują najbiedniejsze i średnio zamożne kraje rozwijające się. Uczestnicy konsultacji zaapelowali do MFW, Banku światowego i innych międzynarodowych instytucji o prowadzenie bardziej elastycznej polityki wobec państw rozwijających się. Mówiono również o konieczności szybkiej redukcji zadłużenia państw z grupy LDC, państewek wyspiarskich i państw pozbawionych dostępu do morza, a także innych ubogich krajów borykających się ze skutkami klęsk żywiołowych, konfliktów zbrojnych lub niekorzystnych trendów w handlu światowym.

Zmiana polityki wobec zadłużenia średnio zamożnych państw została omówiona w artykule "Reforma systemowa”. Dalsza część niniejszego artykułu zawiera proponowane rozwiązania dotyczące najbiedniejszych państw.

Inicjatywa na rzecz Poważnie Zadłużonych Ubogich Państw

W fazie przygotowań do konferencji przedstawiciele zaapelowali o szybkie i pełne wdrożenie Inicjatywy na rzecz Poważnie Zadłużonych Ubogich Państw (Heavily Indebted Poor Countries - HIPC), która jest najważniejszym międzynarodowym programem redukcji zobowiązań najbiedniejszych i najbardziej zadłużonych państw świata. Zapoczątkowany w 1996 roku program był odpowiedzią Banku światowego i MFW na presję koalicji pozarządowych organizacji, której przewodziła organizacja Jubileusz Roku 2000. Wiele pozarządowych organizacji nadal domaga się pełnego rozwiązania kryzysu zadłużenia państw objętych programem HIPC i innych krajów.

Inaczej niż wcześniejsze mechanizmy redukcji zobowiązań, program HIPC uwzględniał potrzebę głębokich cięć dotyczących całkowitego zadłużenia, w tym - po raz pierwszy - zobowiązań wobec Banku światowego, MFW i innych multilateralnych instytucji. Jednak i takie posunięcie okazało się niewystarczające. W 1999 roku dokonano modyfikacji programu pod kątem zapewnienia "szerszej, głębszej i szybszej” redukcji zadłużenia, która jednocześnie została ściślej powiązana z inicjatywami służącymi ograniczeniu ubóstwa. Spośród 42 państw objętych programem HIPC, 24 przekroczyło próg zwany punktem decyzyjnym, który stanowi najważniejsze kryterium udzielenia pomocy. Z biegiem czasu państwa te mogą liczyć na umorzenie długów o łącznej wartości 36 miliardów dolarów.

Zmodyfikowany program HIPC przewiduje 50%-ową redukcję salda zadłużenia tych państw i 30%-ową redukcję płatności z tytułu obsługi długi. Nie wiadomo jednak, czy nawet tak daleko posunięta pomoc okaże się wystarczająca, ponieważ ceny towarów eksportowanych przez biedne kraje nadal spadają, a światowy system handlu odczuwa skutki bieżącego spowolnienia gospodarczego.

Wśród propozycji zgłoszonych w ramach przygotowań do Międzynarodowej Konferencji na temat Finansowania Rozwoju znalazła się sugestia, aby zdolność danego państwa do spłaty zadłużenia oceniać w kontekście jego możliwości finansowania programów służących osiągnięciu Milenijnych Celów Rozwoju. Mówiono także o tym, że spłata długów nie powinna przeszkadzać danemu państwu w realizacji tych celów. (Milenijne Cele Rozwoju, obejmujące między innymi zobowiązanie do zmniejszenia o połowę skali skrajnego ubóstwa na świecie do 2015 roku, zostały przyjęte przez 147 przywódców państw i rządów, a 191 narody ogółem, podczas Milenijnego Szczytu, który odbył się w siedzibie Narodów Zjednoczonych we wrześniu 2000 roku).

Przedstawiciele państw rozwijających się wyrazili również pogląd, że przyśpieszona redukcja długów poważnie zadłużonych ubogich państw nie powinna powodować zmniejszenia otrzymywanej przez nie pomocy ani zwiększenia oprocentowania kredytów spłacanych przez inne kraje rozwijające się. Aby nie uszczuplać środków przeznaczonych na finansowanie rozwoju, redukcji zadłużenia powinna towarzyszyć zwiększona oficjalna pomoc na cele rozwoju, głównie w formie darowizn i bardzo nisko oprocentowanych kredytów.


Ośrodek Informacji ONZ, Warszawa,   Al. Niepodległości 186,   www.unic.un.org.pl
Skr. pocz.1, 02-514 Warszawa 12, tel. (+4822) 825 57 84, fax (+4822) 825 49 58, unic.poland@unic.org