UNIC Warsaw
Facebook Twitter     Drukuj

20 lat w walce o Twoje prawa

1993 - Światowa Konferencja Praw Człowieka

Dzięki utworzeniu w 1993 roku stanowiska Wysokiego Komisarza do Spraw Praw Człowieka zaczęto w sposób niezależny i kompetentny prowadzić walkę o prawa człowieka na całym świecie.

Biuro Wysokiego Komisarza reaguje na kryzysy w tej dziedzinie, wspiera obrońców praw człowieka i stara się przybliżyć ludziom te prawa. Dzięki prowadzeniu takich działań, jak występowanie w obronie praw człowieka, monitorowanie ich przestrzegania oraz powadzenie szkoleń na ich temat, Biuro wnosi swój wkład w reformowanie legislacji i polityki, tak aby zwiększyć odpowiedzialność za naruszenia praw człowieka i promować ideę tych praw.

Ludzkość czeka jeszcze wiele wyzwań w jej dążeniu do tego, aby godność, wolność i prawa wszystkich osób były w coraz wyższym stopniu propagowane i szanowane. Należy jednak zauważyć, że w ostatnich dwóch dekadach osiągnięto w tej dziedzinie znaczący postęp.

Oto 20 najważniejszych sukcesów odniesionych od 1993 roku:

Korzystając ze wszystkich praw człowieka, uwzględnia się ich wzajemne powiązanie. Odwoływanie się do jednego z tych praw przyczynia się do wzrostu znaczenia innych praw człowieka. Analogicznie – zignorowanie jednego z nich pociąga za sobą deprecjację pozostałych praw. Na przykład osobom, które nie umieją czytać i pisać, trudniej znaleźć pracę, podejmować działalność polityczną lub korzystać z wolności słowa.

Prawa gospodarcze, społeczne i kulturalne obejmują prawo do odpowiedniego wyżywienia, adekwatnych warunków mieszkaniowych, edukacji, opieki zdrowotnej, bezpieczeństwa socjalnego, prawo do udziału w życiu kulturalnym, prawo dostępu do wody i odpowiednich warunków sanitarnych oraz prawo do pracy. Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych wszedł w życie w roku 1976, natomiast jego Protokół Fakultatywny – w roku 2013. Komitet monitorujący implementację tego paktu utworzono w roku 1985. W roku 2009 powołano do życia Urząd Specjalnego Sprawozdawcy do Spraw Praw Kulturalnych.

Prawa osobiste i polityczne obejmują prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa osobistego, wolności od niewolnictwa, wolności od tortur i arbitralnego aresztowania, a także prawo do rzetelnego procesu, wolności słowa oraz prawo do swobody poruszania się i prawo do prywatności. Komitet Praw Człowieka monitoruje funkcjonowanie Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, który stał się prawomocny w roku 1976. Są też dwa protokoły fakultatywne, z których jeden wszedł w życie w roku 1976, a drugi – dotyczący zniesienia kary śmierci – w roku 1991.

Prawo do rozwoju jest prawem niezbywalnym: każdy ma prawo brać udział w życiu gospodarczym, społecznym kulturalnym i politycznym oraz przyczyniać się do ich rozwoju. Deklaracja w Sprawie Prawa do Rozwoju została przyjęta w roku 1986. Istnieje także międzynarodowa otwarta Grupa Robocza w Sprawie Prawa do Rozwoju, powołana do życia w tym samym roku.

Pokój i bezpieczeństwo, rozwój i prawa człowieka są trzema filarami Organizacji Narodów Zjednoczonych.

Integracja praw człowieka w działaniach na rzecz pokoju zwiększyła w znaczącym stopniu skuteczność misji pokojowych Organizacji Narodów Zjednoczonych w zapobieganiu naruszeniom praw człowieka i reagowaniu na te naruszenia. Do wzrostu znaczenia inicjatyw na rzecz pokoju przyczyniły się na przykład w znaczącym stopniu rezolucje Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych, nadające tym inicjatywom mandat działań w imię praw człowieka.

Skuteczność działań Organizacji Narodów Zjednoczonych prowadzonych w ramach misji na rzecz pokoju, mających chronić społeczności lokalne przed naruszeniami najważniejszych praw człowieka na masową skalę, staje się w coraz większym stopniu probierzem oceny wartości misji, o której mowa, i działań prowadzonych w jej imieniu.

Od czerwca 2013 roku uznaje się, że misje pokojowe ONZ dotyczą 14 praw człowieka.

Instytucjami wprowadzającymi w życie prawa człowieka są komitety niezależnych ekspertów, monitorujące implementację najważniejszych porozumień dotyczących tych praw. Na wszystkich państwach będących stroną wspomnianych porozumień ciąży obowiązek zapewnienia każdemu ich rezydentowi możliwości korzystania z zawartych w nich praw.

w ostatnich latach odnotowano znaczący wzrost w rozwoju instytucji wprowadzających w życie prawa człowieka, czego dowodem jest przyjęcie przez Państwa nowych instrumentów ochrony tych praw oraz stworzenie nowych instytucji ich ochrony. Jest to korzystne dla wszystkich stron: ofiary naruszeń praw człowieka odwołują się do instytucji, o których mowa, domagając się stosownych odszkodowań i reparacji, wykorzystując przy tym istniejący system skarg, natomiast Rządom pozwala to zrozumieć w większym stopniu ich obowiązki w świetle prawa międzynarodowego. W ten sposób we wszystkich państwach każdy staje się beneficjentem dostępu do informacji publicznej dotyczącej praw człowieka.

Co roku – zgodnie z obowiązującymi przepisami dotyczącymi organów traktatowych – ponad 7500 osób z całego świata składa skargi do Biura Wysokiego Komisarza do Spraw Praw Człowieka ONZ.

Sprawy przedłożone pod rozwagę odpowiednim komitetom wywarły wpływ na zainteresowane kraje; w niektórych przypadkach wpływ ten miał charakter międzynarodowy. Sprawy te przyczyniły się do poprawy sytuacji w dziedzinie ochrony praw człowieka we wszystkich krajach świata oraz wpłynęły łagodząco na problemy występujące w tej dziedzinie. W wyniku ich pozytywnego oddziaływania udało się później uniknąć naruszeń z przeszłości.

Konwencja w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Kobiet (CEDAW) weszła w życie w 1981 roku, natomiast jej Komitet utworzono w roku 1982. Konwencja, często określana jako międzynarodowy kodeks praw kobiet, została już ratyfikowana niemal przez wszystkie państwa.

Chociaż Konwencja nie zawiera wyraźnej klauzuli dotyczącej przemocy wobec kobiet, działalność Komitetu znacząco przyczyniła się do uznania tej przemocy za problem praw człowieka. Deklaracja o Eliminacji Przemocy Wobec Kobiet, przyjęta w grudniu 1993 roku, określa działania, które Państwa oraz organy międzynarodowe powinny podjąć w celu likwidacji wszelkich form przemocy wobec kobiet, zarówno w przestrzeni publicznej, jak i prywatnej; Protokół Fakultatywny do Konwencji przyjęto w roku 1999.

Pierwszy Specjalny Sprawozdawca do Spraw Przemocy wobec Kobiet został mianowany w roku 1994.

w roku 2011 utworzono Grupę Roboczą do Spraw Likwidacji Dyskryminacji Kobiet w Prawie i w Praktyce. Jest to kamień milowy na długiej drodze do zrównania praw kobiet z prawami mężczyzn.

Światowa Konferencja Praw Człowieka z 1993 roku uznała prawa kobiet za prawa człowieka.

7 sierpnia 2012 roku Międzynarodowy Trybunał Karny (ICC), ustanowiony w roku 2002, wydał pierwszą przełomową decyzję dotyczącą odszkodowań dla ofiar. Oskarżonym w tej sprawie był Thomas Lubanga, pierwsza osoba skazana przez ICC.

Decyzja w tej sprawie ustanawia ważne zasady dotyczące spraw o odszkodowanie przed ICC, potwierdzające prawo ofiar do takich odszkodowań oraz zakładające, że prawa osób szczególnie narażonych na łamanie praw człowieka, w tym kobiet, dzieci oraz ofiar przemocy na tle seksualnym i przemocy wynikającej z konfliktów płci, powinny być zabezpieczone w sposób priorytetowy. Wyrok ten potwierdza, że prawo do odszkodowania jest dobrze uzasadnionym, podstawowym prawem człowieka zagwarantowanym w powszechnych i regionalnych traktatach praw człowieka oraz w innych porozumieniach międzynarodowych, takich jak ONZ-owskie Podstawowe Zasady i Wytyczne w Sprawie Prawa do Zadośćuczynienia i Odszkodowania.

Około 10 proc. populacji świata – mniej więcej 650 milionów ludzi – to osoby z niepełnosprawnością.

Konwencja o Prawach Osób Niepełnosprawnych, która weszła w życie w roku 2008, wyznacza światowe standardy praw człowieka osób z niepełnosprawnością.

Konwencja ta świadczy o zmianie sposobu postrzegania osób z niepełnosprawnością: nie patrzy się już na nie jak na beneficjentów działalności charytatywnej lub pacjentów, lecz jak na osoby zdolne do podejmowania własnych decyzji i korzystania z należnych im praw. Konwencja nakłada na Państwa, sektor prywatny i inne podmioty obowiązek wzięcia na siebie odpowiedzialności za przestrzeganie i chronienie praw człowieka osób z niepełnosprawnością oraz wypełnianie związanych tym zobowiązań, a także promuje współpracę międzynarodową mającą na celu rozwój i świadczenie pomocy humanitarnej.

Protokół Fakultatywny do Konwencji wszedł w życie w tym samym czasie co Konwencja, umożliwiając jednostkom składanie skarg przeciwko Państwom-Stronom.

Szacuje się, że około 214 milionów ludzi żyje obecnie poza krajem swego pochodzenia. Wiele z nich zmieniło miejsce zamieszkania z rozmaitych przyczyn, wśród których dwie: poszukiwanie ochrony i lepszych warunków życia są ze sobą nierozłącznie związane. Migranci często wykonują prace brudne, niebezpieczne i poniżające. Chociaż dla niektórych osób migracja okazuje się doświadczeniem pozytywnym i wzmacniającym, to jednak stanowczo zbyt wielu migrantów musi znosić naruszenia praw człowieka, dyskryminację i wyzysk. Instytucje i porozumienia chroniące praw człowieka, w tym Specjalny Sprawozdawca ONZ do Spraw Praw Człowieka w Odniesieniu do Migrantów, mianowany w roku 1999, oraz Międzynarodowa Konwencja o Ochronie Praw Wszystkich Pracowników-Migrantów i Członków Ich Rodzin, która weszła w życie w roku 2003, okazały się jasnym sygnałem tego, że chociaż poszczególne kraje mają suwerenne prawo określania warunków przyjazdu do nich i pobytu na ich terytorium, to jednak na krajach tych ciąży również obowiązek poszanowania, ochrony i realizacji praw człowieka wszystkich osób znajdujących się pod ich jurysdykcją, niezależnie od narodowości i pochodzenia tych osób oraz niezależnie od ich statusu imigracyjnego.

Wiele lesbijek, gejów, osób biseksualnych i transpłciowych (LGBT) w każdym wieku i we wszystkich regionach świata są ofiarami przemocy wynikającej z nienawiści. Wiele spośród tych osób dyskryminuje się na rynku pracy, w szkołach i szpitalach, źle traktuje w rodzinach, które czasem wyrzekają się takich członków. Co najmniej w 76 krajach posiadanie partnera tej samej płci uznaje się za przestępstwo karne.

w ostatnich latach wiele Państw dołożyło usilnych starań w celu wzmocnienia ochrony praw człowieka osób LGBT. W związku z tym przyjęto cały szereg praw – w tym prawo zakazujące dyskryminacji, prawo penalizujące przestępstwo nienawiści homofobicznej, prawo uznające związki osób tej samej płci, prawo ułatwiające osobom transpłciowym uzyskanie oficjalnych dokumentów określających ich preferowaną płeć.

w roku 2010 sekretarz generalny ONZ Ban Ki-moon i Wysoki Komisarz do Spraw Praw Człowieka Navi Pillay zwrócili się do społeczności świata z apelem o dekryminalizację homoseksualizmu oraz o podjęcie innych kroków w celu zwalczania dyskryminacji i przemocy wobec osób LGBT. Od tej pory podnosili oni tę sprawę w swoich wystąpieniach publicznych i podczas spotkań prywatnych. Biuro Wysokiego Komisarza ONZ do Spraw Praw Człowieka wydało serię publikacji, filmów video i innych publikacji mających służyć podniesieniu świadomości społecznej dotyczącej wyzwań, przed jakimi stoją osoby LGBT, oraz możliwości sprostania tym wyzwaniom. W czerwcu 2011 roku Rada Praw Człowieka przyjęła pierwszą uchwałę ONZ w sprawie orientacji seksualnej oraz tożsamości płciowej. Utorowało to drogę do przedstawienia pierwszego oficjalnego raportu ONZ na ten temat, przygotowanego przez Biuro Wysokiego Komisarza ONZ do Spraw Praw Człowieka.

w ostatnich latach dokonano znaczącego postępu w rozwiązywaniu problemów dotyczących ludów tubylczych i ich praw, czego wyrazem było między innymi przyjęcie w 2007 roku niezwykle ważnej Deklaracji Praw Ludów Tubylczych ONZ. W tym samym roku Rada Praw Człowieka powołała do życia Mechanizm Ekspercki Narodów Zjednoczonych do Spraw Praw Ludów Tubylczych.

Dobrowolny Fundusz ONZ na Rzecz Ludów Tubylczych, założony w 1985 roku, stwarza tym ludom możliwość uczestniczenia w sesjach Stałego Forum do Spraw Tubylczych ONZ, utworzonym w roku 2000, w spotkaniach Mechanizmu Eksperckiego ONZ, w sesjach Rady Praw Człowieka ONZ – w tym w pracach dotyczących Powszechnego Okresowego Przeglądu Praw Człowieka, w spotkaniach organów traktatowych. W roku 2012 rozszerzono mandat Funduszu, aby zapewnić ludom tubylczym wsparcie na rzecz ich udziału w Światowej Konferencji Ludów Tubylczych, która odbędzie się w roku 2014.

w roku 2001 utworzono urząd Specjalnego Sprawozdawcy do Spraw Praw Ludów Tubylczych. Druga Międzynarodowa Dekada Ludów Tubylczych Świata zaczęła się w 2005 roku, a zakończy w roku 2014. Pierwsza dekada trwała od 1995 do 2004 roku.

Prawa mniejszości uznaje się w coraz większym stopniu za integralną część działalności Narodów Zjednoczonych na rzecz promocji i ochrony praw człowieka, zrównoważonego rozwoju ludzkości, pokoju i bezpieczeństwa.

w roku 2007 Rada Praw Człowieka ONZ utworzyła Forum do Spraw Mniejszości. Stało się ono platformą promocji dialogu i współpracy w sprawach dotyczących mniejszości etnicznych, religijnych i językowych. Pracami Forum kieruje Niezależny Ekspert do Spraw Mniejszości, wybrany po raz pierwszy w roku 2005.

w roku 1992 ONZ przyjęła Deklarację w Sprawie Osób Należących do Mniejszości Narodowych lub Etnicznych, Religijnych i Językowych.

Rada Praw Człowieka jest odpowiedzialna za rozwój promocji praw człowieka i wzmocnienie ochrony tych praw na całym świecie; ma także reagować na przypadki naruszenia praw człowieka i przedstawiać w związku z tym stosowne rekomendacje. Od momentu swego powstania Rada stara się rozwiązywać konkretne problemy praw człowieka podczas swych specjalnych sesji; podjęła działania mające na celu pociągnięcie do odpowiedzialności winnych ciężkich naruszeń międzynarodowych praw człowieka i prawa humanitarnego – powołując komisje śledcze lub organizując misje ustalania faktów; przyjęła około 456 rezolucji dotyczących szeroko rozumianych praw człowieka.

Powszechny Okresowy Przegląd Praw Człowieka (UPR) jest szczególną procedurą, przeglądem dotyczącym stanu przestrzegania praw człowieka we wszystkich Państwach Członkowskich. Każdemu Państwu daje on możliwość przekazania informacji o działaniach podjętych w celu poprawienia sytuacji w dziedzinie przestrzegania tych praw oraz informacji na temat wypełnienia przez nie związanych z tym obowiązków. Jednym z podstawowych celów Rady jest zapewnić, aby w sprawach praw człowieka każdy kraj był traktowany w ten sam sposób.

Pierwszy cykl prac UPR zakończono w marcu 2012 roku. Wszystkie 193 Państwa Członkowskie Organizacji Narodów Zjednoczonych poddały się temu przeglądowi. Dyskusja dotyczyła wszystkich aspektów praw człowieka, począwszy od osobistych i politycznych poprzez prawa gospodarcze, społeczne i kulturalne do prawa do rozwoju.

Przedmiotem ich zainteresowania są prawa człowieka w każdym regionie świata, a wynikiem tego zainteresowania – wyczerpujące raporty na ten temat, dzięki którym zwiększa się odpowiedzialność za przestrzeganie praw człowieka i wzrasta skuteczność walki z brakiem odpowiedzialności za ich nieprzestrzeganie.

Procedury Specjalne Organizacji Narodów Zjednoczonych to praca ekspertów w dziedzinie praw człowieka, którzy prowadzą badania, monitoring i przygotowują raporty dotyczące konkretnych praw człowieka – z perspektywy tematycznej lub z perspektywy sytuacji w danym kraju. Obecnie prowadzą oni badania i przygotowują raporty w ramach 36 mandatów tematycznych dotyczących poszczególnych praw człowieka, takich jak prawo dostępu do wody i odpowiednich warunków sanitarnych, problem żywności, kwestia wymuszonych zaginięć, prawa migrantów, wolność od tortur i problem handlu ludźmi – oraz w ramach 12 mandatów dotyczących określonych krajów lub terytoriów.

Dzięki misjom oceniającym uzyskuje się lepsze zrozumienie tego, w jaki sposób rozwija się w konkretnych krajach sytuacja w dziedzinie przestrzegania praw człowieka. Jeśli okoliczności dają do tego podstawy, Rada Praw Człowieka może podjąć decyzję o wysłaniu w określone miejsca misji śledczych, które badają przypadki naruszeń praw człowieka i, w miarę możliwości, wykrywają ich sprawców.

Uczestnicy misji oceniających zbierają informacje spotykając się z przedstawicielami rządu, przywódcami opozycji, obrońcami praw człowieka, członkami społeczeństwa obywatelskiego, ofiarami naruszeń praw człowieka i ich rodzinami, przywódcami religijnymi i osobami przesiedlonymi wewnątrz swego kraju. Często odwiedzają więzienia i szpitale. Uczestnicy tych misji zbierają również takie materiały, jak fotografie, filmy wideo, raporty oraz inne dokumenty, które mogą okazać się przydatne przy ocenie sytuacji w dziedzinie przestrzegania praw człowieka.

Światowa Konferencja Praw Człowieka z 1993 roku doceniła rolę organizacji pozarządowych. Aktywni uczestnicy społeczeństwa obywatelskiego przyczynili się w decydującym stopniu do stworzenia urzędu Wysokiego Komisarza do Spraw Praw Człowieka.

Wzrastające zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego w tworzenie mechanizmów ochrony praw człowieka w systemie Organizacji Narodów Zjednoczonych przyspieszyło rozwój nowych standardów w tej dziedzinie i wzmocniło system ochrony praw człowieka.

w ostatnich latach przykłada się coraz większą wagę do tworzenia mechanizmów ochrony aktywnych uczestników społeczeństwa obywatelskiego, zagrożonych ze względu na swą działalność na rzecz praw człowieka. W roku 1998 przyjęto Deklarację o Obrońcach Praw Człowieka, a w roku 2000 stworzono mandat dotyczący sytuacji obrońców praw człowieka.

Z biegiem czasu Biuro Wysokiego Komisarza ONZ do Spraw Praw Człowieka przygotowało i wprowadziło w życie wiele różnych strategii i mechanizmów ochrony aktywnych uczestników społeczeństwa obywatelskiego, zwłaszcza tych działających w terenie. Obejmują one monitoring i raporty dotyczące sytuacji obrońców praw człowieka, prowadzenie cichej dyplomacji z przedstawicielami Państw; działalność wspierającą i doradczą w dziedzinie legislacji dotyczącej społeczeństwa obywatelskiego; utrzymywanie kontaktów z osobami i instytucjami mogącymi zapewnić środki ochrony; odwiedzanie działaczy społeczeństwa obywatelskiego w aresztach i obserwowanie procesów, w który są oni oskarżonymi.

w ciągu ostatnich kilku lat w różnych krajach całego świata miliony ludzi wyszło na ulice. Domagali się oni prawa do pełnego udziału w podejmowaniu ważnych decyzji i polityce wywierającej wpływ na ich życie codzienne – na poziomie międzynarodowym, krajowym i lokalnym.

Każdy obywatel powinien mieć prawo i możliwość uczestnictwa w życiu publicznym, bezpośrednio lub za pośrednictwem wybranych przedstawicieli. Każdy ma prawo do wybierania i bycia wybieranym, prawo dostępu do służby publicznej, a także prawo do wolności wypowiedzi, wolności zgromadzeń i i wolności stowarzyszania się. Są to prawa zawarte w Międzynarodowym Pakcie Praw Osobistych i Politycznych, którego stronami jest 167 państw. Ważność tych praw została potwierdzona w podobny sposób w innych przepisach i dokumentach.

Krajowe instytucje praw człowieka (NHRIs) przyjmują i rozpatrują skargi dotyczące naruszeń praw człowieka, zaznaczają swą obecność w postępowaniach mających na celu przywrócenie zasady odpowiedzialności i sprawiedliwości w krajach dotkniętych konfliktami lub znajdujących się w okresach przejściowych po konfliktach, pomagają w rozwoju instytucji demokratycznych i w procesie rozwijania kompetencji społecznych, szczególnie w obszarach dotyczących odpowiedzialności, rządów prawa i demokracji.

Światowa Konferencja Praw Człowieka zorganizowana w 1993 roku w Wiedniu stała się punktem zwrotnym w działalności krajowych instytucji praw człowieka. Potwierdziła ona ważność roli odgrywanej przez te instytucje, szczególnie znaczenie ich kompetencji doradczych, z których korzystają władze państwa, roli, jaką instytucje te pełnią w sprawach dotyczących zadośćuczynienia za naruszenia praw człowieka, przekazywaniu informacji o prawach człowieka i prowadzeniu edukacji w tej dziedzinie.

Od lat dziewięćdziesiątych minionego stulecia krajowe instytucje praw człowieka przeżywają gwałtowny rozwój. W Amerykach liczba NHRIs zaczęła rosnąć we wczesnych latach 90. tego stulecia, w Afryce i Europie w połowie tej dekady, a w regionie Azji-Pacyfiku w późnych latach 90. minionego wieku.

Dobrowolny Fundusz ONZ na Rzecz Ofiar Tortur utworzono w 1981 roku w celu udzielenia „pomocy humanitarnej, prawnej i finansowej osobom, których prawa człowieka zostały poważnie naruszone wskutek zastosowania wobec nich tortur”.

Fundusz przyznaje granty organizacjom pozarządowym, stowarzyszeniom założonym przez ofiary tortur i członków ich rodzin, szpitalom prywatnym i publicznym, klinikom prawnym, firmom prawnym działającym w interesie publicznym oraz działającym samodzielnie prawnikom pomagającym ofiarom tortur i członkom ich rodzin w odbudowaniu swego życia.

Szacuje się, że w ten sposób beneficjentami tej pomocy staje się co roku mniej więcej 70 000 ofiar, z których każda otrzymuje granty w wysokości do 35 000 USD. W ciągu ostatnich 30 lat Fundusz udzielił wsparcia finansowego o wartości ponad 120 milionów USD – ponad 600 organizacjom z całego świata.

w roku 1984 Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło Konwencję w Sprawie Zakazu Stosowania Tortur oraz Innego Okrutnego, Nieludzkiego lub Poniżającego Traktowania albo Karania, która weszła w życie 26 czerwca 1987 roku. Konwencja zobowiązuje Państwa do uznania tortur za przestępstwo oraz do ścigania i karania winnych popełnienia tego przestępstwa. Państwa-Strony są zobowiązane do składania raportów Komitetowi przeciwko Torturom, ustanowionemu w roku 1987.

Również Specjalny Sprawozdawca ONZ do Spraw Tortur, wybrany po raz pierwszy w roku 1985, odgrywa na arenie międzynarodowej kluczową rolę w zwalczaniu tortur, odpowiadając w związku z tym na skargi indywidualne i grupowe.

Utworzony w roku 1991 Dobrowolny Fundusz Powierniczy ONZ – Współczesne Formy Niewolnictwa ma udzielać pomocy „humanitarnej, prawnej i finansowej tym osobom, których prawa człowieka poważnie naruszono w wyniku stosowania współczesnych form niewolnictwa, oraz tym członkom ich rodzin, które zostały bezpośrednio dotknięte cierpieniem ofiar”.

Do współczesnych form niewolnictwa zalicza się tradycyjne niewolnictwo, poddaństwo, ciężkie roboty, pracę przymusową, uwięzienie z powodu długów, najcięższe formy pracy dzieci, wymuszone oraz zbyt wczesne małżeństwa, sprzedaż żon i odziedziczonych wdów, handel ludźmi i ludzkimi organami, niewolnictwo seksualne, sprzedaż dzieci, seksualne wykorzystywanie dzieci za pieniądze oraz seksualne wykorzystywanie dzieci podczas konfliktów zbrojnych.

W ciągu ostatnich 20 lat Fundusz wsparł ponad 500 projektów skierowanych bezpośrednio do tysięcy ofiar próbujących uwolnić się od współczesnych form niewolnictwa. Projekty te realizowano w ponad 95 krajach z całego świata.

Pierwszy Specjalny Sprawozdawca do Spraw Współczesnych Form Niewolnictwa, Jego Przyczyn i Konsekwencji został wybrany w roku 2008.

Działalność Biura Wysokiego Komisarza ONZ do Spraw Praw Człowieka doprowadziła do tego, że osoby, które popadły w uzależnienie w wyniku handlu ludźmi, uznaje się raczej za ofiary przestępstw niż za ich sprawców. Podejście to znajduje odzwierciedlenie w Protokole o Zapobieganiu, Zwalczaniu i Karaniu za Handel Ludźmi, w Szczególności Kobietami i Dziećmi, Uzupełniający Konwencję Narodów Zjednoczonych o Zorganizowanej Przestępczości Międzynarodowej.

w postępowaniach karnych mających służyć skutecznemu zwalczaniu handlu ludźmi na proceder ten patrzy się wyłącznie jak na przestępstwo, starając się za wszelką cenę postawić sprawców przed sądem, nie zwracając przy tym szczególnej uwagi na sytuację ofiar tych przestępstw. Postępowanie uwzględniające w większym stopniu sytuację ofiar handlu ludźmi pozwala spojrzeć na problem z szerszej perspektywy, ma ono bowiem z założenia wyjaśnić najważniejsze okoliczności i przyczyny, z powodu których ludzie stają się ofiarami procederu, o którym mowa.

w roku 2002 Biuro Wysokiego Komisarza ONZ do Spraw Praw Człowieka opracowało zbiór zasad i wytycznych w sprawie praw człowieka i handlu ludźmi, mający być praktycznym przewodnikiem dotyczącym opartej na prawach człowieka polityki zapobiegania handlowi ludźmi oraz ochrony ofiar handlu ludźmi. Warunkiem realizacji tej polityki jest uznanie perspektywy praw człowieka za naturalny kontekst krajowego, regionalnego i międzynarodowego prawa dotyczącego zwalczania handlu ludźmi – a także polityki i działań prowadzonych na podstawie tego prawa.

w roku 2004 wybrano pierwszego Specjalnego Sprawozdawcę do Spraw Handlu Ludźmi, w Szczególności Kobietami i Dziećmi.

Obecnie Państwa mają szeroki wachlarz możliwości w prowadzeniu walki z handlem ludźmi.

Coraz większy zasięg działalności oraz rosnące wpływy przedsiębiorstw komercyjnych skłaniają do podjęcia debaty na temat ich odpowiedzialności w sferze praw człowieka. W ostatniej dekadzie w systemie ochrony praw człowieka ONZ przykładano coraz większą wagę do kwestii określenia odpowiedzialności wspomnianych przedsiębiorstw w tej dziedzinie oraz do znalezienia sposobów, w jaki można by ustalić stopień tej odpowiedzialności. W roku 2011 Rada Praw Człowieka ONZ zaakceptowała Wytyczne Dotyczące Biznesu i Praw Człowieka, mające być częścią realizacji programu ramowego „Chronić, Przestrzegać, Rekompensować”, ustanawiającego – po raz pierwszy w historii – światowe standardy mające prowadzić do zmniejszenia ryzyka szkodliwego oddziaływania sfery biznesu na prawa człowieka oraz ustalającego zasady rozwiązywania problemów wynikających z tego oddziaływania.

w ostatnich latach przypadki użycia mowy nienawiści, pojawienie się negatywnych stereotypów w mediach, a w skrajnych przypadkach popieranie nienawiści na tle religijnym lub narodowym, również przez urzędników publicznych i partie polityczne, stały się przyczynami mordów popełnionych na niewinnych ludziach, ataków na miejsca kultu religijnego oraz nawoływania do zemsty. W obliczu tej spirali przemocy konieczne jest wznowienie poszukiwania rozsądnej równowagi pomiędzy wolnością wypowiedzi a równie ważną potrzebą ochrony jednostek i społeczności przed dyskryminacją i przemocą.

w roku 2013 wprowadzono w życie Rabatowy Plan Działania w sprawie zakazu propagowania mowy nienawiści na tle narodowym, rasowym albo religijnym, nawołującej do dyskryminacji, wrogości lub przemocy. Zaleca się w nim między innymi przyjęcie przez państwa kompleksowego ustawodawstwa antydyskryminacyjnego, dającego możliwość prowadzenia działań prewencyjnych i retorsyjnych mających na celu walkę z podżeganiem do nienawiści oraz wzmocnienie mniejszości i grup szczególnie narażonych na prześladowania.

Wśród głównych założeń przedstawionych w Rabatowym Planie Działania w sprawie zapobiegania nawoływaniu do nienawiści są te dotyczące zbiorowej odpowiedzialności urzędników publicznych, przywódców religijnych i przywódców społeczności, mediów i osób prywatnych; potrzeby rozwijania świadomości społecznej, tolerancji, wzajemnego poszanowania i dialogu międzykulturowego.

Pojawiającym się problemom praw człowieka poświęca się dużo uwagi w prawie międzynarodowym. Na przykład:

Oczekuje się, że do końca tej dekady liczba osób w wieku 60 lat i starszych wzrośnie z obecnych 740 milionów do miliarda. Niestety, przewidywany wzrost tej liczby rzuca również światło na brak odpowiednich mechanizmów ochronnych oraz na braki w strategiach i programach dotyczących sytuacji osób starszych.

Biuro Wysokiego Komisarza do Spraw Praw Człowieka dąży do tego, aby prawa społeczności zaniedbanych znalazły właściwe miejsce i rangę w hierarchii praw człowieka i aby rządy podjęły wszelkie możliwe środki w dążeniu do ochrony i promocji praw człowieka.

Prawo do prawdy zapewnia ofiarom naruszeń praw człowieka i ich rodzinom prawo do poznania prawdy o okolicznościach, w jakich doszło do naruszenia tych praw, w tym prawo do uzyskania informacji dotyczących sprawców wspomnianych naruszeń. W związku z kwestią wymuszonych zaginięć i osób zaginionych prawo do prawdy oznacza także prawo do informacji na temat losu i miejsca pobytu ofiar.

w roku 2010 Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych postanowiło, że dzień 24 marca będzie co roku obchodzony jako Międzynarodowy Dzień Prawa do Prawdy.

Prawo do prawdy zagwarantowano w kilku traktatach i dokumentach międzynarodowych, w tym w Międzynarodowej Konwencji w Sprawie Ochrony Wszystkich Osób przed Wymuszonymi Zaginięciami, w prawach krajowych, w jurysprudencji krajowej, regionalnej i międzynarodowej oraz w licznych rezolucjach i oświadczeniach organizacji międzynarodowych.

w ostatnich latach wyraźnie wzrosło przekonanie co do tego, że istnieje związek pomiędzy prawami człowieka a ochroną środowiska. Wiele Państw wprowadza obecnie do swych konstytucji prawo do zdrowego środowiska. Jednakże wiele pytań dotyczących związków pomiędzy prawami człowieka a ochroną środowiska pozostaje bez odpowiedzi; aby je znaleźć, potrzeba badań.

w roku 2012 wybrano Pierwszego Niezależnego Eksperta ONZ do Spraw Obowiązków w Dziedzinie Praw Człowieka Dotyczących Prawa do Bezpiecznego, Czystego, Zdrowego i Zrównoważonego Środowiska. Jest też – wybrany po raz pierwszy w 1995 roku – Specjalny Sprawozdawca ONZ do Spraw Szkodliwych Efektów Przemieszczania i Składowania Toksycznych i Niebezpiecznych Produktów i Odpadów w Kontekście Przestrzegania Praw Człowieka.

Dostęp do bezpiecznej wody pitnej oraz prawo do odpowiednich warunków sanitarnych mają zasadnicze znaczenie dla życia w godności i poszanowaniu praw człowieka. Jednakże miliardy ludzi wciąż nie mogą korzystać z tych podstawowych praw.

Prawo do wody i odpowiednich warunków sanitarnych oznacza, że korzystanie z tych praw będzie osiągalne, dostępne, bezpieczne, akceptowane oraz przystępne pod względem finansowym – dla wszystkich, bez dyskryminacji. Pierwszy Sprawozdawca do Spraw Prawa do Bezpiecznej Wody Pitnej i Odpowiednich Warunków Sanitarnych został wybrany w roku 2008.

Prawo do żywności oznacza prawo do systematycznego, stałego i nieograniczonego dostępu do odpowiednich środków żywności w wystarczającej ilości, zapewniających właściwy rozwój fizyczny i umysłowy oraz możliwość prowadzenia godnego życia wolnego od strachu.

Pierwszy Sprawozdawca w Sprawie Prawa do Żywności został wybrany w roku 2000.

Zorganizowana w 1993 roku w Wiedniu Światowa Konferencja Praw Człowieka okazała się punktem zwrotnym w historii Organizacji Narodów Zjednoczonych. Przyjęcie Deklaracji Wiedeńskiej i Programu Działania posunęło do przodu nasze działania na rzecz przestrzegania zasad wpisanych w Kartę Narodów Zjednoczonych oraz Powszechną Deklarację Praw Człowieka. 7000 uczestników konferencji zdołało przezwyciężyć największe podziały oraz osiągnąć historyczne porozumienie co do tego, że prawa gospodarcze, społeczne, kulturalne, osobiste i polityczne są niepodzielne oraz wzajemnie od siebie zależne, dzięki czemu uzupełniają się nawzajem.

Deklaracja Wiedeńska i Program Działania wzmocniły ważne zasady, w tym zasadę powszechności praw człowieka i zasadę obowiązku przestrzegania tych praw przez Państwa. W dokumencie tym jednoznacznie proklamowano prawa kobiet oraz podkreślano konieczność walki z bezkarnością, między innymi dzięki stworzeniu stałego międzynarodowego trybunału karnego.

Potwierdzono, że promocja i ochrona praw człowieka określają w zasadniczy sposób tożsamość i cele Organizacji Narodów Zjednoczonych. Dzięki temu podjęto niezwykle ważną decyzję utworzenia stanowiska Wysokiego Komisarza ONZ do Spraw Praw Człowieka. Kiedykolwiek i gdziekolwiek prawa człowieka zostały naruszone lub zagrożone, Wysoki Komisarz zabierał głos w sposób konsekwentny, jasny i donośny, domagając się poszanowania godności i odpowiedzialności.

Konferencja Wiedeńska była kamieniem milowym na drodze ludzkich dążeń do powszechnych praw człowieka. Czeka nas jednak jeszcze ciężka praca nad tym, aby przyjęte zasady wprowadzić w życie. W zbyt wielu miejscach i dla zbyt wielu ludzi prawa człowieka i praworządność są tylko niedościgłym marzeniem. Dopiero wtedy, kiedy będzie się prawdziwie szanować przyrodzoną godność oraz równe prawa wszystkich członków rodziny ludzkiej, możemy oczekiwać na tym świecie wolności, sprawiedliwości i pokoju. Czcząc 20. rocznicę Deklaracji Wiedeńskiej i Programu Działania, dołóżmy jeszcze większych starań, aby wypełnić nasz zbiorowy obowiązek propagowania i ochrony praw oraz godności wszystkich ludzi w każdym miejscu na ziemi.

Ban Ki-moon

Zobacz również:

20 Years Working for Your Human Rights
http://at20.ohchr.org/