facebook facebook instagram youtube

Specjalny sprawozdawca ONZ ds. szkodliwych efektów przemieszczania i składowania
toksycznych i niebezpiecznych produktów i odpadów
w kontekście przestrzegania praw człowieka

Dobiegła końca wizyta w Polsce specjalnego sprawozdawcy ONZ ds. odpadów toksycznych
Calin Georgescu, Specjalny Sprawozdawca Rady Praw Człowieka ONZ ds. negatywnych skutków przemieszczania i składowania toksycznych i niebezpiecznych produktów i odpadów na korzystanie z praw człowieka, wydał w dniu dzisiejszym następujące oświadczenie: Szanowni Państwo, W dniach od 25 do 31 maja 2011 r. przeprowadziłem w Polsce oficjalną misję jako Specjalny Sprawozdawca Rady Praw Człowieka Narodów Zjednoczonych ds. negatywnych skutków przemieszczania i składowania toksycznych i niebezpiecznych produktów i odpadów na korzystanie z praw człowieka. Celem mojej wizyty było zbadanie, w duchu współpracy i dialogu, dokonanych przez Polskę postępów i napotkanych przez nią trudności w procesie wykonywania zobowiązań wynikających z przepisów dotyczących praw człowieka i ochrony środowiska w celu zapewnienia należytego gospodarowania niebezpiecznymi produktami i odpadami, włącznie z ich usuwaniem. Rozpocznę od wyrażenia wdzięczności Rządowi Rzeczypospolitej Polskiej za zaproszenie mnie do swego kraju. Chciałbym podziękować w szczególności Ministerstwu Środowiska, które odegrało zasadniczą rolę w przygotowaniu i zorganizowaniu odbytej misji. Otwartość Rządu przed moją wizytą i w jej trakcie jest wyrazem gotowości do współpracy z międzynarodowymi instytucjami chroniącymi prawa człowieka w celu sprostania wyzwaniom, przed którymi stoi Polska w obszarze należytej gospodarki niebezpiecznymi produktami i odpadami, włącznie z ich usuwaniem. Z zadowoleniem stwierdzam, że Polska dokonała znaczących postępów w zakresie ochrony ludzi przed negatywnym wpływem niebezpiecznych środków chemicznych i i odpadów toksycznych na korzystanie w praktyce z praw człowieka. Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej wspiera i chroni przyrodzoną i niezbywalną godność człowieka, prawo do życia, zdrowia, bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, informacji i udziału społeczeństwa oraz pozostałe prawa człowieka zapisane w aktach międzynarodowych i europejskich, których stroną jest Polska. Wymaga ona również od instytucji publicznych ochrony prawa obecnego i przyszłych pokoleń do życia w środowisku, które sprzyjać będzie ich zdrowiu. Zgodnie ze zobowiązaniami podjętymi w związku z przystąpieniem do Unii Europejskiej w 2004 r., Polska stworzyła imponujące ramy prawne, aby zapewnić bezpieczne dla środowiska gospodarowanie produktami i odpadami toksycznymi i niebezpiecznymi przez cały cykl ich życia. Do powstałego zbioru przepisów zalicza się Ustawę: Prawo ochrony środowiska i Ustawę o odpadach z 2001 r., jak również szereg aktów prawnych przyjętych w celu uregulowania gospodarki konkretnymi strumieniami odpadów (np. odpadów elektronicznych i pojazdów wycofanych z eksploatacji). Mimo powyższych działań konieczne są dodatkowe starania w kierunku harmonizacji przepisów krajowych z prawem międzynarodowym i unijnym, które w swoim zamyśle eliminują lub ograniczają zagrożenia dla zdrowia i środowiska związane z tymi niebezpiecznymi produktami i odpadami. Cieszy mnie przyjęcie Krajowego Planu Gospodarki Odpadami 2014. Plan ten zakłada osiągnięcie zrównoważonego rozwoju poprzez redukcję ilości wytwarzanych odpadów dzięki działaniom edukacyjnym oraz skuteczniejsze wykorzystanie zasobów. Zgodnie z KPGO, wytworzone odpady należy w miarę możliwości poddawać ponownemu wykorzystaniu, recyklingowi i odzyskowi. Tam, gdzie brak jest innych realnych ekonomicznie sposobów zagospodarowania odpadów, należy usuwać je w sposób bezpieczny dla środowiska blisko miejsca wytworzenia (zgodnie z zasadą bliskości). Co do ram instytucjonalnych, stwierdzam, że obowiązek wdrażania przepisów prawa i polityki w obszarze gospodarki niebezpiecznymi produktami i odpadami oraz ich usuwania rozłożono na szereg resortów i organów publicznych. Należy do nich Ministerstwo Środowiska, które jest organem kluczowym dla realizacji polityki i programów ochrony środowiska, a także Instytut Ochrony Środowiska oraz Biuro ds. Substancji Chemicznych. Inne ministerstwa, między innymi Ministerstwo Zdrowia i Ministerstwo Pracy, odpowiadają za stan środowiska oraz bezpieczeństwo i higienę pracy. Uważam, że ta złożona struktura instytucjonalna wymaga uproszczenia. Zwiększy to jej efektywność i pozwoli uniknąć nakładania się na siebie kompetencji poszczególnych ministerstw i agencji. Sądzę też, że rozważane obecnie utworzenie krajowej platformy współpracy pomiędzy ministerstwami i instytucjami państwowymi odpowiadającymi za zarządzanie substancjami chemicznymi i odpadami usprawniłoby obieg informacji i poprawiło koordynację działań poszczególnych agencji. Szereg organów centralnych i lokalnych odpowiada za nadzór nad przestrzeganiem przepisów krajowych o ochronie środowiska, gospodarce odpadami i substancjami chemicznymi oraz zdrowiu publicznym. Należy do nich Główny Inspektorat Ochrony Środowiska i jego inspektoraty wojewódzkie, Państwowa Inspekcja Pracy, Główny Inspektorat Sanitarny i Biuro ds. Substancji Chemicznych. Podobnie, jak w przypadku agencji regulacyjnych, dostrzegam konieczność usprawnienia współpracy na szczeblu wojewódzkim dla zapewnienia skuteczniejszego funkcjonowania systemu kontroli. Wspólna realizacja kontroli zmniejszyłaby ich uciążliwość dla zakładów przemysłowych i gospodarstw rolnych o dużym potencjale wytwarzania zanieczyszczeń, które co roku kontrolowane są wielokrotnie. Pozwoliłaby przy tym na częstsze kontrole małych i średnich przedsiębiorstw, które obecnie odbywają się przeciętnie zaledwie co cztery lata. Jestem przekonany, że dodatkowe zasoby ludzkie i środki finansowe przeznaczyć należy na prowadzenie inspekcji wojewódzkich. Zapewni to pełniejsze przestrzeganie i skuteczniejsze egzekwowanie przepisów krajowych regulujących gospodarkę substancjami chemicznymi i odpadami. Wiele wyzwań jawi się w obszarze zarządzania substancjami chemicznymi i odpadami. Należy stawić im czoła, aby zminimalizować zagrożenia, jakie niebezpieczne substancje chemiczne i odpady toksyczne stanowią dla pełnego korzystania z praw człowieka. System gospodarki odpadami komunalnymi wymaga znaczącej poprawy. Obecnie odpady komunalne zbierają firmy prywatne na podstawie umów z właścicielami nieruchomości. System taki nie pozwala na oddzielanie odpadów niebezpiecznych zawartych w mieszanym strumieniu odpadów komunalnych. Ponadto, ze względu na brak odpowiedniej liczby instalacji termicznego przekształcania mieszanych odpadów komunalnych, znaczącą ich część, tj. około 86 procent, nadal składuje się na wysypiskach odpadów komunalnych. Jestem świadomy tego, że Senat obraduje aktualnie nad projektem ustawy o odpadach, dlatego apeluję do Sejmu, aby traktując ją jako sprawę najwyższej wagi, doprowadził do jej przyjęcia w bliskim porozumieniu z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego, w celu zharmonizowania prawa krajowego z międzynarodowymi standardami ochrony praw człowieka oraz zarządzania i usuwania odpadów niebezpiecznych w sposób bezpieczny dla środowiska. W odniesieniu do określonych strumieni odpadów, zalecam, aby Rzeczpospolita Polska rozważyła przyjęcie szczegółowej ustawy regulującej zagadnienie przyjaznego dla środowiska zarządzania odpadami medycznymi oraz ich transportu i usuwania w zależności od rodzaju odpadów (w podziale na odpady zakaźne, chemiczne i radioaktywne). W miarę możliwości, odpady medyczne należy zawsze usuwać w województwie, w którym powstały. Nowa ustawa powinna zawierać szczegółowe zapisy gwarantujące zbiórkę przeterminowanych leków oddzielnie od odpadów z gospodarstw domowych oraz ich usuwanie przy użyciu metod termicznego przekształcania. Zalecam, aby Rzeczpospolita Polska podjęła dodatkowe środki ułatwiające dostęp do informacji o niebezpiecznych substancjach chemicznych i odpadach toksycznych. Dostęp do informacji jest obecnie utrudniony, szczególnie dla osób bez dostępu do Internetu, z ograniczonym dostępem do Internetu, osób starszych oraz mieszkańców obszarów wiejskich. Ministerstwo Środowiska powinno w szerszym zakresie wspierać kampanie propagujące zagadnienia ochrony środowiska, m.in. poprzez środki masowego przekazu oraz podjąć inicjatywy podnoszące świadomość opinii publicznej w zakresie zagrożeń, jakie te substancje mogą stanowić dla ludzkiego zdrowia i środowiska naturalnego, a także środków bezpieczeństwa ograniczających te zagrożenia do minimum. Ograniczony udział społeczeństwa w gospodarowaniu substancjami chemicznymi i odpadami stanowi obszar szczególnego zainteresowania mojego mandatu. Podczas mojej wizyty nie udało mi się odnaleźć żadnej organizacji społeczeństwa obywatelskiego zajmującej się zarówno prawami człowieka, jak i środowiskiem. Organizacje pozarządowe, z których przedstawicielami się spotkałem, nie posiadały wystarczającej specjalistycznej wiedzy na temat substancji chemicznych i zarządzania odpadami, nie znały też kluczowych problemów związanych z wdrażaniem prawodawstwa krajowego w tych dziedzinach. Zdaję sobie sprawę, że wielu organizacjom pozarządowym zaszkodził kryzys finansowy z roku 2007, zmuszając je do zmniejszenia liczby pracowników lub zakończenia działalności. Uważam jednakże, że należy uczynić znacznie więcej, aby zapewnić udział organizacji społeczeństwa obywatelskiego w tworzeniu i wdrażaniu prawodawstwa oraz zasad polityki w zakresie substancji chemicznych i zarządzania odpadami. W związku z powyższym, wzywam władze krajowe i odpowiednie instytucje UE do przeznaczenia dodatkowych funduszy na organizacje pozarządowe w celu umożliwienia udziału społeczeństwa obywatelskiego w działalności organów władzy publicznej i zagwarantowania wzmocnienia kontroli działań rządu na tych polach. Chciałbym również odnieść się do toczącej się ogólnokrajowej debaty na temat proponowanej budowy elektrowni atomowej w Polsce. Jestem świadomy faktu, że w wytwarzaniu energii Polska pozostaje w dużym stopniu zależna od węgla. Uzyskuje ona ponad 90 procent energii elektrycznej ze spalania węgla kamiennego i brunatnego oraz odczuwa konieczność dywersyfikacji źródeł energii. Jest mi również wiadome, iż energia atomowa jest i pozostanie tematem kontrowersyjnym, a zajęcie przeze mnie stanowiska w obecnej debacie dotyczącej wykorzystania i bezpieczeństwa energii atomowej byłoby nieodpowiednie. Zwolennicy energii atomowej twierdzą, że przejście ze spalania węgla w celu wytwarzania energii elektrycznej i ciepła na energię atomową przyczyniłoby się do zmniejszenia emisji dwutlenku węgla do atmosfery przez Polskę, podczas gdy przeciwnicy podkreślają zagrożenia, jakie energia nuklearna niesie dla zdrowia ludzkiego i środowiska naturalnego, co pokazała niedawna katastrofa w elektrowni w Fukuszimie. Kluczowe znaczenie ma podejmowanie wszelkich decyzji w tej kwestii w oparciu o szeroko zakrojoną konsultację na szczeblu krajowym. W celu zapewnienia konstruktywnego uczestnictwa społeczeństwa w podejmowaniu decyzji o budowie elektrowni atomowej, organy administracji publicznej powinny udzielić obywatelom wyczerpujących informacji. Informacje takie nie powinny ograniczać się jedynie do lokalizacji przyszłej elektrowni i ram czasowych jej budowy, lecz obejmować również najnowsze dane naukowe na temat pozyskania uranu, potencjalnych zagrożeń związanych z korzystaniem z energii atomowej, a także planowanych rozwiązań dotyczących składowania i utylizacji odpadów radioaktywnych wytwarzanych w elektrowni atomowej w sposób bezpieczny dla środowiska. W związku z powyższym, zachęcam władze państwowe Rzeczpospolitej Polskiej do podjęcia wszelkich wymaganych kroków w celu zagwarantowania obywatelom możliwości świadomego, przejrzystego i należnego im uczestnictwa we wszelkich decyzjach dotyczących proponowanej budowy elektrowni. Biorąc pod uwagę znaczenie tej kwestii, wzywam Sejm i Prezydenta RP do rozważenia zorganizowania krajowego referendum w tej sprawie.
Warszawa, 31.05.2011 r.
Wizyta w Polsce 25-31 maja 2011 r.
Głównym celem wizyty specjalnego sprawozdawcy w Polsce jest zbadanie problemów związanych z zarządzaniem, przemieszczaniem i składowaniem toksycznych i niebezpiecznych produktów i odpadów. Dr Georgescu przeanalizuje również niekorzystny wpływ tych problemów na przestrzeganie praw człowieka. W duchu współpracy i dialogu, specjalny sprawozdawca przedstawi również rekomendacje i propozycje dotyczące podjęcia odpowiednich środków, by kontrolować, ograniczać i zwalczać problemy związane z toksycznymi i niebezpiecznymi odpadami. Podczas swojej misji specjalny sprawozdawca zapozna się z polskim ustawodawstwem, funkcjonowaniem administracji państwowej i mechanizmami promującymi i chroniącymi prawa człowieka. Dr Georgescu przyjrzy się ratyfikacji i wdrażaniu międzynarodowych i regionalnych umów dotyczących praw człowieka oraz wielostronnym porozumieniom i konwencjom odnoszących się do ochrony środowiska. Zapozna się także z krajowymi przepisami regulującymi import, eksport, zarządzanie i usuwanie toksycznych i niebezpiecznych produktów i odpadów, traktującymi o odpowiedzialności korporacji, społecznej odpowiedzialności krajowych i transnarodowych przedsiębiorstw działających w Polsce; dostępie do informacji i sprawiedliwości społecznej oraz uczestnictwie obywateli w procesach decyzyjnych w kwestiach ochrony środowiska. Zbada też możliwości rehabilitacji i pomocy ofiarom cierpiących w wyniku łamania praw człowieka, w tym odszkodowań za krzywdy poniesione w wyniku niewłaściwego zarządzania i pozbywania się toksycznych i niebezpiecznych produktów i odpadów. W centrum uwagi specjalnego sprawozdawcy znajdzie się również kwestia dostosowania ustawodawstwa polskiego do prawodawstwa Unii Europejskiej w dziedzinie ochrony środowiska. Podczas swojego pobytu w Polsce dr Georgescu odbędzie też szereg spotkań z przedstawicielami rządu polskiego i organizacjami obywatelskimi. Swoje wnioski z przeprowadzonych rozmów i proponowane rekomendacje dla rządu polskiego i organizacji międzynarodowych specjalny sprawozdawca przedstawi w swoim raporcie, który zostanie przedłożony na 18. sesji Rady Praw Człowieka. Rząd Polski otrzyma kopię raportu i będzie mógł się do niego ustosunkować. Następnie specjalny sprawozdawca przygotuję końcową wersję raportu.
-------------------------------------------------------------------
Zobacz również: Udział społeczeństwa i gospodarowanie odpadami w Polsce: wyzwania i proponowane rozwiązania http://www.unic.un.org.pl/aktualnosci.php?news=2173&wid=18 Konferencja prasowa z udziałem specjalnego sprawozdawcy ONZ http://www.unic.un.org.pl/aktualnosci.php?news=2169&wid=18 Odpady toksyczne: pierwsza misja eksperta NZ ds. praw człowieka w Polsce http://www.unic.un.org.pl/aktualnosci.php?news=2168&wid=18
MR, 25 maja 2011 r.
MR, 31 maja 2011 r.
Specjalny sprawozdawca ONZ Specjalny sprawozdawca ONZ ds. szkodliwych efektów przemieszczania i składowania toksycznych i niebezpiecznych produktów i odpadów w kontekście przestrzegania praw człowieka, dr Calin Georgescu posiada stopień naukowy doktora w dziedzinie rolnictwa. Dr Georgescu pełni funkcję Dyrektora Wykonawczego w Krajowym Centrum Zrównoważonego Rozwoju, mieszczącym się w Bukareszcie (Rumunia). W sierpnia 2010 r. Dr Georgescu został mianowany specjalnym sprawozdawcą NZ. Mandat specjalnego sprawozdawcy Toksyczne i niebezpieczne produkty i odpady stanowią nie tylko poważne zagrożenie dla środowiska, ale także dla przestrzegania takich praw człowieka jak: prawa do życia; prawa do korzystania z dostępnych, najwyższych standardów dotyczących zdrowia fizycznego i psychicznego; prawa do bezpiecznych i zdrowych warunków pracy i mieszkalnictwa; prawa do dostępu do bezpiecznej i zdrowej żywności, czystej wody; dostępu do informacji i uczestnictwa obywateli w życiu publicznym. Stanowią one także zagrożenie dla korzystania z innych praw wymienionych w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka i  innych międzynarodowych dokumentach. Na 9 sesji Rady Praw Człowieka we wrześniu 2008 r. mandat specjalnego sprawozdawcy został rozszerzony poprzez uwzględnienie takich zagadnień jak przemieszczanie i składowanie toksycznych i niebezpiecznych produktów i odpadów. Na mocy rezolucji 9/1 do zadań specjalnego sprawozdawcy należy badanie niekorzystnego wpływu krajowych i transgranicznych działań w zakresie odpadów toksycznych na przestrzeganie praw człowieka. Rezolucja zobowiązuje także specjalnego sprawozdawcę do monitorowania potencjalnie szkodliwych efektów wywołanych przez wszystkie niebezpieczne produkty i odpady, zarówno legalne, jak i te pochodzące z przemytu. Na podstawie mandatu Rady Praw Człowieka specjalny sprawozdawca przedkłada także rekomendacje dotyczące stosownych środków, które umożliwiają kontrolowanie, ograniczanie i zwalczanie tych problemów. W swoim corocznym raporcie składanym na forum Rady Praw Człowieka, specjalny sprawozdawca szczegółowo omawia kwestie: (a) niekorzystnych efektów przemieszczania i składowania toksycznych i niebezpiecznych produktów i odpadów, rozpatrywanych w kontekście przestrzegania praw człowieka, zwłaszcza prawa do życia oraz korzystania z możliwie najwyższych standardów dotyczących zdrowia fizycznego i psychicznego; (b) Odpowiedzialności w zakresie praw człowieka ponoszonej przez korporacje transnarodowe i inne przedsiębiorstwa, które składują toksyczne i niebezpieczne produkty i odpady; (c) Zadośćuczynienia i pomocy dla ofiar; (d) krajowego ustawodawstwa dotyczącego transgranicznego przemieszczania i składowania toksycznych i niebezpiecznych produktów i odpadów; (e) skutków działań w zakresie recyklingu odpadów, przenoszenia zakładów zanieczyszczających środowisko, działalności przemysłowej i technologii z krajów rozwiniętych do krajów rozwijających się (włączając w to e-odpady i demontaż statków i okrętów); (f) niejednoznaczności międzynarodowych instrumentów dopuszczających przemieszczanie i składowanie toksycznych i niebezpiecznych produktów i odpadów, a także istniejących luk, które ograniczają skuteczność międzynarodowych mechanizmów kontrolnych.

2011-05-23

W serwisie stosujemy pliki cookies. Korzystanie z witryny bez zmiany ustawień dotyczących cookies oznacza, że będą one zamieszczane w Państwa urządzeniu końcowym. Możecie Państwo dokonać w każdym czasie zmiany ustawień dotyczących cookies.

×