strona startowa     sekretarz generalny     milenium     reforma ONZ

rozwój gospodarczy  
wersja do druku 
 
UNCTAD/PRESS/PR/2004/022, 22 września 2004

BEZPOŚREDNIE INWESTYCJE ZAGRANICZNE: ODBICIE OD DNA W DRODZE, GŁÓWNIE ZA SPRAWĄ INWESTYCJI W KRAJACH ROZWIJAJĄCYCH SIĘ I W SEKTORZE USŁUG

Rok 2003 był kolejnym rokiem spadku napływów bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) na świecie. W tym samym roku odnotowano jednak wzrost globalnych wypływów BIZ i " ten fakt - w połączeniu z poprawą gospodarczego klimatu - wskazuje, że rok 2004 przyniesie ożywienie", powiedział dziś zastępca sekretarza generalnego Konfenercji Narodów Zjednoczonych do spraw Handlu i Rozwoju (UNCTAD), Carlos Fortin, podczas prezentacji "Światowego Raportu Inwestycyjnego 2004: Zwrot w stronę usług".

W 2003 roku napływy BIZ zmalały o 18%, do poziomu 560 miliardów dolarów (Tabela 1). Ubiegły rok był więc trzecim kolejnym rokiem spadku importu inwestycji - po gwałtownym spadku o 41% w roku 2001 (z 1,4 biliona dolarów w 2000 roku do 818 miliardów rok później) i spadku o 17% w roku następnym (do poziomu 679 miliardów). Rok 2003 przyniósł także spadek wartości - o 20% - transgranicznych fuzji i przejęć, które od końca lat 80. stanowią główną siłę napędową globalnych BIZ.

Spadek napływu BIZ ograniczał się do krajów rozwiniętych i krajów Europy Środkowej i Wschodniej. W krajach rozwijających się wartość napływających inwestycji wzrosła o 9%. Pomijając Luksemburg, największym odbiorcą BIZ na świecie były Chiny (Wykres 1). UNCTAD zauważa, że w strukturze BIZ nastąpił zwrot w stronę usług, któremu sprzyjała liberalizacja polityki BIZ w tym sektorze (Tabela 2).

Spodziewane odbicie

UNCTAD oczekuje, że na fali wzrostu gospodarczego większość krajów rozwiniętych odnotuje w tym roku wzrost wartości bezpośrednich inwestycji zagranicznych. W ciągu pierwszych sześciu miesięcy 2004 roku wartość transgranicznych fuzji i przejęć wzrosła w stosunku rocznym o 3%. Wyższa o 60% była wartość globalnego obrotu akcjami za pierwsze cztery miesiące bieżącego roku. Rok 2003 był w krajach będących głównymi odbiorcami inwestycji okresem znaczącego wzrostu zyskowności przedsiębiorstw, a pierwsze miesiące 2004 roku stanowią kontynuację tego trendu. Przewidywania dotyczące odbicia w sferze przepływów BIZ na świecie znajdują potwierdzenie w wynikach ankiet przeprowadzonych przez UNCTAD. Optymizm na temat perspektyw BIZ w ciągu następnych trzech lat wyraziło 75% ankietowanych firm i 80% ekspertów do spraw lokalizacji inwestycji. Ożywienie w sektorze BIZ jeszcze bardziej poprawi koniunkturę w sektorze międzynarodowej produkcji, który obejmuje dzisiaj co najmniej 61 tysięcy transnarodowych korporacji (TNK), posiadających 900 tysięcy zagranicznych filii, reprezentujących łączny zasób BIZ przewyższający 8 bilionów dolarów.

Ożywienie nie oznacza jednak, że wszystkie kraje zrealizują swój potencjał w  zakresie BIZ. Z opracowanego przez UNCTAD rankingu atrakcyjności poszczególnych krajów jako terenów BIZ mierzonego wskaźnikiem osiągnięć (FDI Performance Index) wynika, że mimo recesji w tej dziedzinie takie gospodarki jak Czechy, Hongkong, Chiny i Irlandia potrafią nadal przyciągać znaczące inwestycje. Dla odmiany: takie kraje jak Japonia, Republika Południowej Afryki i Tajlandia nie zdołały dotąd wykorzystać w pełni swego potencjału w tym zakresie, co wynika z porównania ich pozycji w rankingu osiągnięć z ich pozycją w rankingu potencjału w zakresie BIZ (FDI Potential Index).

Spadek napływu BIZ

UNCTAD zauważa, że napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych różnił się w zależności od regionu świata i grupy państw. Ogółem, w 111 państwach świata nastąpił wzrost napływu BIZ, a w 82 państwach - jego spadek.

Napływ BIZ do krajów rozwijających się jako grupy zwiększył się o 9% (ze 158 miliardów dolarów w 2002 roku do 172 miliardów w 2003 roku), ale w każdym regionie świata sytuacja w tym zakresie wyglądała inaczej. W Afryce wzrost wyniósł 28% (z 12 miliardów w 2002 roku do 15 milionów w roku ubiegłym) i był spowodowany głównie inwestycjami w sektorze bogactw naturalnych. W skali całego regionu 36 państw odnotowało wzrost napływających BIZ, a 17 ich spadek. Rosnący trend dał się zauważyć w regionie Azji i Pacyfiku, gdzie wartość napływających BIZ sięgnęła 107 miliardów dolarów (w porównaniu z 95 miliardami w 2002 roku). W tamtym regionie proporcje pomiędzy krajami, które odnotowały wzrost i spadek napływu BIZ wyniosły 36:21. W regionie Ameryki Łacińskiej i Morza Karaibskiego rok 2003 był natomiast czwartym kolejnym rokiem recesji w sferze napływu BIZ. Ich wartość zmniejszyła się jednak nieznacznie - z 51 miliardów dolarów w 2002 roku do 50 miliardów dolarów w 2003 roku. Mniejszy napływ BIZ dotyczył 19 spośród 40 państw tego regionu świata. Udział państw rozwijających się w globalnych napływach BIZ wzrósł w 2003 roku o 8 punktów procentowych - do 31%.

Po rekordowym 2002 roku, w którym napływające inwestycje sięgnęły 31 miliardów dolarów, kraje Europy Środkowej i Wschodniej odnotowały w 2003 roku gwałtowny spadek wartości BIZ - do poziomu 21 miliardów. Wzrost wartości napływających inwestycji dotyczył 10, a spadek 9 państw z tego regionu świata. Inwestycje w ósemce państw "akcesyjnych" do Unii Europejskiej spadły z 23 do 11 miliardów dolarów. Zmniejszył się również napływ BIZ do Rosji - z 3,5 miliarda dolarów w 2002 roku do 1,1 miliarda w roku 2003.

Wartość BIZ, jakie napłynęły do krajów rozwiniętych, spadła o 25% (z 490 miliardów dolarów w 2002 roku do 367 miliardów w 2003 roku) i stanowiła 1/3 poziomu z rekordowego 2000 roku (1,1 biliona dolarów). Napływ BIZ do Stanów Zjednoczonych zmalał do 30 miliardów dolarów, co oznacza najniższy poziom od 1992 roku. Jest to również zaledwie 1/10 rekordowego poziomu z lat 2000-2001. Także w krajach członkowskich UE, a zwłaszcza w Niemczech i Wielkiej Brytanii, napływ BIZ był znacząco niższy niż w 2002 roku. To samo dotyczy Japonii. Ogółem, spadek wartości pozyskanych BIZ odnotowano w 16 państwach rozwiniętych, a wzrost w 10.

Wzrost wypływu BIZ

W przeciwieństwie do napływu, wypływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych był w grupie państw rozwiniętych wyższy niż przed rokiem. Nie był to jednak znaczący wzrost. Na czoło listy największych inwestorów powróciły Stany Zjednoczone, które w 2002 roku utraciły wiodącą pozycję na rzecz Luksemburga. Wzrost BIZ wypływających ze Stanów Zjednoczonych wyniósł w 2003 roku 32% (Wykres 2). Unia Europejska odnotowała spadek wartości wypływających inwestycji, mimo, że ich wartość we Francji i Wielkiej Brytanii wzrosła o - odpowiednio - 16 i 59%. W Niemczech wypływ BIZ zmalał o 70% wskutek spadku wartości pożyczek udzielanych przez spółki-matki swoim zagranicznym filiom. Po raz kolejny zmniejszył się wypływ BIZ z Japonii (o 11%). Powodem była przede wszystkim kontynuacja spadku inwestycji japońskich w sektorze usług.

Wprawdzie wypływy BIZ z państw rozwiniętych wykazują różne tendencje, ale wyniki 100 największych TNK świadczą o ich powrocie na ścieżkę wzrostu w zakresie sprzedaży i zatrudnienia. Powyższe wyniki dotyczą 2002 roku, z którego pochodzą najbardziej aktualne i kompletne dane na temat tych przedsiębiorstw. W czołowej dziesiątce listy największych TNK na świecie pod względem wartości zagranicznych aktywów znalazło się dziewięć firm pochodzących z trzech krajów (Francji, Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych). Pierwsze miejsce na liście zajmuje koncern General Electric (Tabela 3).

Rosnąca tendencja w zakresie eksportu BIZ daje się również zauważyć wśród firm z państw rozwijających się.

Dynamiczny wzrost BIZ w sektorze usług

"W sferze globalnych przepływów bezpośrednich inwestycji zagranicznych mamy do czynienia z gwałtownym zwrotem w kierunku usług - w tym sektorze dzieje się najwięcej", stwierdził Karl P. Sauvant, dyrektor pionu inwestycji w UNCTAD. Rzeczywiście, na sektor usług przypada dzisiaj około 60% (Wykres 3) wartości globalnych zasobów BIZ w krajach przyjmujących (co stanowi równowartość około 4,4 biliona dolarów), podczas gdy dziesięć lat temu ten odsetek nie przekraczał 50%. Udział tego sektora będzie wzrastał, ponieważ "usługowe" BIZ stanowią obecnie (lata 2001-2002) 2/3 wszystkich napływających inwestycji, a ich roczna wartość wynosi średnio 500 miliardów dolarów.

Zwrot inwestorów w kierunku usług idzie w parze ze zmianą branżowego przekroju "usługowych" BIZ. Głównymi obszarami koncentracji tych inwestycji są jak zawsze: handel i finanse, ale od 1990 roku obserwuje się dynamiczny wzrost zainteresowania inwestorów kilkoma innymi, usługowymi branżami. Najważniejsze z nich to: energetyka, telekomunikacja, sieci wodno-kanalizacyjne i szeroka gama usług dla firm. I tak, pomiędzy 1990 a 2002 rokiem łączna, szacunkowa wartość pozyskanych BIZ, jakie napłynęły do branż: energetycznej, gazowej i wodnej, wzrosła z 10 miliardów do 144 miliardów dolarów (głównie za sprawą znaczącego wzrostu inwestycji w obszarze wytwarzania i dystrybucji energii). W tym samym czasie szacunkowa wartość BIZ w telekomunikacji, branży magazynowej i transporcie wzrosła z 29 do 476 miliardów dolarów, a w branży usług dla firm - ze 126 miliardów do 1,1 biliona dolarów. Istotny wpływ na zwiększenie poziomu BIZ w powyższych, usługowych gałęziach gospodarki miały następujące czynniki: gwałtowny wzrost popytu na tego rodzaju usługi, rosnąca świadomość ich znaczenia dla konkurencyjności wszystkich sektorów oraz dokonana w wielu krajach liberalizacja polityki dotyczącej BIZ. W rezultacie łączny udział tych trzech grup usług w ogólnej wartości pozyskanych BIZ wzrósł z 17% w 1990 roku do 41% w 2002 roku. Dla porównania: w tym samym czasie udział handlu i finansów - które to branże nadal dominują w dziedzinie "usługowych" BIZ - spadł, odpowiednio, z 25 do 18% i z 41 do 29%. Dwie spośród dziesięciu największych TNK na świecie to firmy telekomunikacyjne (Tabela 3).

Co sprawia, że punkt ciężkości w dziedzinie BIZ przesuwa się w stronę usług? Powyższy trend wynika częściowo ze wzrostu ogólnego znaczenia usług w gospodarce oraz ich niehandlowego charakteru (większość usług musi być produkowana w czasie i w miejscu ich konsumpcji, ponieważ nie można ich składować i przesyłać na odległość). Ze względu na ten drugi czynnik usługi są świadczone na zagranicznych rynkach głównie za pośrednictwem BIZ. Ponadto, wiele państw zdecydowało się na złagodzenie polityki dotyczącej BIZ w usługach - między innymi poprzez prywatyzację państwowych przedsiębiorstw użyteczności publicznej i instytucji finansowych. Wreszcie, firmy usługowe inwestują coraz odważniej zagranicą, dlatego, że presja ze strony konkurencji zmusza ich często do szukania nowych klientów i rynków i wykorzystywania ich atutów konkurencyjnych.

Znaczenie rozwiązań administracyjno-prawnych

W konkluzji autorzy "Światowego Raportu Inwestycyjnego 2004" stwierdzają, że kraje, które zabiegają o korzyści, jakie daje coraz bardziej zglobalizowana i wzajemnie powiązana światowa gospodarka, muszą wzmocnić swój potencjał w zakresie podaży konkurencyjnych usług. BIZ mogą pomóc w realizacji tego celu pod warunkiem, że będą spełnione odpowiednie warunki. Największym atutem tych inwestycji jest to, że wnoszą one kapitał, umiejętności i technologie, niezbędne do stworzenia konkurencyjnych branż usługowych. Dotyczy to nie tylko nowych rodzajów usług, które bazują na technologii informacyjnej, ale również tak tradycyjnych branż usługowych jak infrastruktura i turystyka.

Co więcej, w miarę jak usługi stają się przedmiotem handlu (ang.become tradeable), BIZ mogą pomóc w budowaniu związków pomiędzy krajami rozwijającymi się i Europy Śr.-Wsch. a globalnymi, usługowymi łańcuchami wartości (ang. Global value chains). Takie łańcuchy składają się z międzynarodowych sieci produkcji i świadczenia usług, które odgrywają coraz większą rolę w dostępie do międzynarodowych rynków.

Jednocześnie, krajowa polityka wobec pozyskiwania "usługowych" BIZ powinna być nacechowana ostrożnością. Na przykład, niektóre usługi (zwłaszcza podstawowe usługi komunalne i infrastrukturalne) mogą mieć postać naturalnych monopoli i z tego względu mogą ulegać pokusie nadużywania swej dominującej pozycji rynkowej - niezależnie od tego, czy firmy świadczące te usługi to firmy krajowe czy zagraniczne. Inne usługi mają istotne znaczenie społeczne i kulturowe i pojawienie się BIZ w tych obszarach może naruszyć tkankę życia społecznego. Z tego względu państwa muszą zadbać o równowagę pomiędzy gospodarczą efektywnością a szerszymi celami rozwojowymi.

Właśnie dlatego kraje muszą odpowiednio wyważyć swą politykę wobec BIZ, podkreśla UNCTAD. W kontekście zwrotu w kierunku inwestycji "usługowych" kraje rozwijające się czeka podwójne zadanie. Muszą stworzyć - wewnętrzne i zewnętrzne - warunki, która pozwolą pozyskać te inwestycje i jednocześnie ograniczyć do minimum ich potencjalne, negatywne skutki. W każdym przypadku kluczową sprawą będzie dążenie do wprowadzenia właściwych rozwiązań administracyjno-prawnych, mieszczących się w szerszej strategii rozwoju. Podstawą takich rozwiązań są dwa czynniki, których wymaga większość nowoczesnych usług: podnoszenie kwalifikacji zasobów ludzkich i unowocześnianie infrastruktury (szczególnie w dziedzinie technologii informacyjnych i komunikacyjnych). Fundamentalne znaczenie ma także zapewnienie konkurencji i skutecznych regulacji - tak, aby rynki usługowe funkcjonowały tak efektywnie, jak tylko to jest możliwe. Sektor usług zdolnych do konkurowania w skali międzynarodowej jest w dzisiejszej gospodarce światowej nieodzownym czynnikiem rozwoju.

Tabela 1. Wybrane wskaźniki BIZ i międzynarodowej produkcji, 1982-2003 (w mld dolarów i procentach)

Źródło: UNCTAD, Światowy Raport Inwestycyjny 2004

Tabela 2. Zmiany krajowych regulacji, 1991-2003

Źródło: UNCTAD, Światowy Raport Inwestycyjny 2004

a obejmujące liberalizację przepisów i zmiany służące wzmocnieniu funkcjonowania rynku, a także większe zachęty inwestycyjne.

b obejmujące zmiany służące zarówno wzmocnieniu kontroli, jak i ograniczeniu zachęt.

Tabela 3. Ranking niefinansowych TNK na świecie pod względem wartości zagranicznych aktywów, 2002 r.

Źródło: UNCTAD, Światowy Raport Inwestycyjny 2004

a WTN - "Wskaźnik transnarodowości", będący średnią trzech współczynników: zagraniczne aktywa/aktywa ogółem, sprzedaż zagranicą/sprzedaż ogółem i zatrudnienie zagranicą/zatrudnienie ogółem.

Wykres 1. Lista krajów będących największymi odbiorcami BIZ, 2002 i  2003 r. (w mld dolarów)

Źródło: UNCTAD, Światowy Raport Inwestycyjny 2004

Wykres 2. Lista krajów będących największymi inwestorami w zakresie BIZ, 2002 i 2003 r. (w mld dolarów)

Źródło: UNCTAD, Światowy Raport Inwestycyjny 2004

Wykres 3. Globalne zasoby pozyskanych BIZ w podziel na sektory, 1990 a 2002 r. (w %)

Źródło: UNCTAD, Światowy Raport Inwestycyjny 2004

Uwaga: Cyfry w nawiasach wyrażają łączne wartości w bilionach dolarów.

 
 

Ośrodek Informacji ONZ w Warszawie
tel. (+4822) 825 57 84, e-mail:unic.poland@unic.org