WYKORZYSTANIE PODSTAWOWYCH ŚRODKÓW ODURZAJĄCYCH W LECZENIU BÓLU JEST NIEADEKWATNE DO POTRZEB, ZWŁASZCZA W KRAJACH ROZWIJAJĄCYCH SIĘ
Opublikowany dzisiaj (3 marca 2004 roku) coroczny Raport Międzynarodowego Organu Kontroli Środków Odurzających (International Narcotics Control Board - INCB) za rok 2003 alarmuje, że w wielu krajach świata podaż podstawowych środków odurzających używanych do celów medycznych jest niewystarczająca.
Podczas, gdy rosną globalne zapasy surowców używanych do produkcji niektórych opioidów1 dla celów medycznych, w wielu krajach brakuje środków odurzających. Taki stan rzeczy wskazuje, że w razie wzrostu światowego zapotrzebowania, wyprodukowanie dodatkowych ilości środków odurzających nie byłoby żadnym problemem.
Na świecie podaż i spożycie niektórych podstawowych środków odurzających (zwłaszcza opioidów), które stosuje się w leczeniu bólu (między innymi w opiece paliatywnej), są nadal wyjątkowo niskie. Prawie 90% globalnego spożycia morfiny przypada na dziesięć państw świata. Biorąc pod uwagę liczbę ludności, około 80% mieszkańców krajów rozwijających się spożywa zaledwie 6% morfiny, jaka znajduje się w globalnej dystrybucji. Dwie ostatnie dekady były okresem stałego wzrostu spożycia morfiny w skali globalnej, jednak powyższy trend dotyczył w dużej mierze wyłącznie państw rozwiniętych. W ten sposób dystans pomiędzy krajami rozwiniętymi a krajami rozwijającymi się stał się jeszcze większy. Morfina, jako jeden ze środków znieczulających w przypadku dotkliwych bóli, znajduje się na Wzorcowej Liście Podstawowych Leków (Model List of Essential Drugs) sporządzonej przez Światową Organizację Zdrowia (WHO).
Podobna sytuacja dotyczy innych opioidów, takich jak fentanyl, hydromorfon i oksykodon, które znajdują zastosowanie w nowych formach leczenia (przez skórne plastry, tabletki o kontrolowanym uwalnianiu) rozwijanych w ostatnich latach. Spożycie tych leków ogranicza się niemal wyłącznie do krajów uprzemysłowionych, głównie z uwagi na wysokie koszty nowych preparatów. W 2002 roku na same Stany Zjednoczone przypadało 54% globalnego spożycia fentanylu, 51% globalnego spożycia hydromorfonu i 88 % głobalnego spożycia oksykodonu.
Według prognoz WHO, do 2015 roku na kraje rozwijające się będzie przypadać 2/3 z około 15 milionów rocznych zachorowań na raka. Około 70-80% chorych na raka cierpi w ostatnich stadiach choroby na dotkliwe, ostre lub przewlekłe bóle. Opioidy, a zwłaszcza morfina, są nieodzowne w leczeniu dotkliwych bóli związanych z nowotworami ze względu na skuteczne działanie analgetyczne i stosunkowo niską cenę.
Najwyższy poziom spożycia legalnych środków odurzających per capita notuje się w Stanach Zjednoczonych. Jest on dwa, trzy razy wyższy niż w wielu krajach Europy Zachodniej. Szczególnie niska podaż podstawowych środków odurzających używanych do celów medycznych istnieje zaś w Afryce. W ośmiu krajach afrykańskich, w których spożywa się najwięcej środków odurzających (Algieria, Mauritius, Maroko, Namibia, Senegal, Republika Południowej Afryki, Zambia i Zimababwe), poziom spożycia na jednego mieszkańca stanowi zaledwie 2% notowanego w Stanach Zjednoczonych i niespełna 7%, istniejącego w Europie Zachodniej. W większości państw Afryki konsumpcja tych środków jest jeszcze niższa. W 32 krajach afrykańskich prawie w ogóle nie używa się środków odurzających do celów leczniczych. Jest to szczególnie niepokojąca sytuacja, gdyż niektóre z tych środków mają podstawowe znaczenie w leczeniu HIV/AIDS.
Niewystarczająca podaż środków odurzających używanych do celów leczniczych to problem, który występuje także w wielu państwach Azji. Państwa o najniższym poziomie spożycia tych środków to Bhutan, Indonezja, Laotańska Republika Ludowo-Demokratyczna, Myanmar i Tadżykistan. Stosunkowo niskie spożycie notuje się nawet w niektórych zamożnych państwach tego kontynentu, jak Japonia, Korea Południowa, Singapur i państwa półwyspu Arabskiego.
Bardzo mało środków odurzających stosuje się również w systemie medycznym niektórych państwach europejskich, zwłaszcza w regionie Europy Wschodniej. W dziesięciu najwyżej notowanych państwach wschodnioeuropejskich poziom spożycia na jednego mieszkańca nie przekracza 30% poziomu, jaki notują państwa Europy Zachodniej.
Zgodnie z postanowieniami Konwencji o Środkach Odurzających z 1961 roku nadrzędnym celem, jaki towarzyszył utworzeniu Międzynarodowego Systemu Kontroli Leków było stworzenie gwarancji skutecznego zaspokojenia światowych, medycznych potrzeb w zakresie leków w celu zapewnienia jak najlepszej pomocy lekarskiej, obejmującej, między innymi, środki przeciwbólowe.
Mimo to, w wielu państwach na całym świecie dostęp do podstawowych środków odurzających jest nadal niewystarczający, co sprawia, że leczenie bólu i innych dolegliwości jest tam nieskuteczne.
W ocenie INCB, niską podaż niektórych rodzajów leków można przypisać trzem różnym czynnikom. Po pierwsze, niepotrzebne zaostrzenie reguł i przepisów utrudnia ludności niektórych krajów odpowiedni dostęp do pewnych reglamentowanych leków. Po drugie, w wielu krajach racjonalne stosowanie reglamentowanych leków napotyka na opór lekarzy i pacjentów. Po trzecie, z powodu braku środków finansowych i medycznego personelu pacjenci leczeni są niewłaściwymi metodami, polegającymi między innymi, na niestosowaniu środków odurzających.
Bieżąca, globalna produkcja jest wystarczająco wysoka, by zaspokoić znaczący wzrost popytu na środki odurzające ze strony ludności całego świata. INCB zachęca kraje produkujące, by we współpracy z przemysłem farmaceutycznym znalazły rozwiązania, dzięki którym kraje o skromnych zasobach finansowych i niskim poziomie spożycia będą mogły stosować w większym zakresie środki odurzające (zwłaszcza opioidy) używane w leczeniu bólu.
Ponadto, w celu zwiększenia racjonalnego stosowania środków odurzających w krajach rozwijających się INCB zachęca kraje produkujące środki odurzające, by we współpracy z WHO zaoferowały krajom rozwijającym się pomoc w dziedzinie przeszkolenia odpowiednich struktur administracji rządowej zajmującej się zdrowiem i środowiska medycznego w zakresie opracowania lub udoskonalenia krajowej polityki leczenia bólu. INCB wzywa również rządy państw rozwijających się, zwłaszcza państw afrykańskich, w których spożycie środków odurzających w celu leczenia bólu jest na wyjątkowo niskim poziomie, by w ścisłej współpracy z WHO znalazły sposoby bardziej skutecznego radzenia sobie z tym problemem.
INCB docenia wysiłki międzynarodowej społeczności w zakresie poszukiwania sposobów zapewnienia lekarstw chorym na HIV/AIDS w krajach rozwijających się i z zadowoleniem odnotowuje fakt, że jednym z priorytetów WHO stało się ponownie niesienie pomocy krajom ubogim. INCB ma również nadzieję, że skupienie uwagi na leczeniu HIV/AIDS przyczyni się do zwiększenia dostępności leków mających podstawowe znaczenie w leczeniu bólu.