Stanowisko Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Praw Człowieka zostało utworzone na podstawie rezolucji Zgromadzenia Ogólnego ONZ 48/141 z 7 stycznia 1994 r.
Wysokim Komisarzem może zostać osoba o wysokich kwalifikacjach moralnych, posiadająca integralną osobowość, doświadczenie, w tym w obszarze praw człowieka, oraz ogólną wiedzę i zrozumienie różnorodnych kultur niezbędne dla bezstronnego, obiektywnego, nieselektywnego i efektywnego wykonywania swoich obowiązków.
Wysoki Komisarz powoływany jest przez Sekretarza Generalnego ONZ, a następnie jego kandydatura jest zatwierdzana przez Zgromadzenie Ogólne. Przy wyborze komisarza znaczenie ma także zasada rotacji geograficznej. Kadencja wynosi 4 lata z możliwością jednokrotnego przedłużenia na kolejny 4- letni okres. Komisarz posiada status podsekretarza generalnego ONZ.
Wysoki Komisarz działa w ramach Karty Narodów Zjednoczonych, Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, innych międzynarodowych instrumentów dotyczących ochrony praw człowieka oraz prawa międzynarodowego. Powinien kierować się zasadą, że wszystkie prawa człowieka – obywatelskie, kulturalne, gospodarcze, polityczne i społeczne – są powszechne, niepodzielne, współzależne i wzajemnie powiązane oraz, że choć znaczenie krajowej i regionalnej specyfiki oraz różnych historycznych, kulturalnych i religijnych uwarunkowań musi być brane pod uwagę, obowiązkiem państw, bez względu na ich systemy polityczne, gospodarcze i kulturalne, jest promowanie i ochrona wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności. Komisarz musi dostrzegać także znaczenie promowania zbilansowanego i zrównoważonego rozwoju dla wszystkich ludzi oraz zapewnienia realizacji prawa do rozwoju, tak jak jest ono określone w Deklaracji o Prawie do Rozwoju.
Do obowiązków Wysokiego Komisarza należy:
- promowanie i ochrona rzeczywistego korzystania przez wszystkich ze wszystkich praw obywatelskich, kulturalnych, gospodarczych, politycznych i społecznych,
- wykonywanie zadań powierzonych mu przez odpowiednie ciała ONZ w obszarze praw człowieka oraz przygotowywanie zaleceń dla tych ciał mających na celu poprawę promowania i ochrony wszystkich praw człowieka,
- promowanie i ochrona realizacji prawa do rozwoju oraz zapewnianie wsparcia od odpowiednich ciał ONZ na rzecz tego celu,
- udzielanie rady oraz wsparcia technicznego i finansowego wnioskującym o nie państwom, a w stosownych wypadkach regionalnym organizacjom działającym na rzecz praw człowieka, mając na celu wspieranie działań i programów w obszarze tychże praw,
- koordynowanie odpowiednich programów edukacyjnych i informacyjnych ONZ w obszarze praw człowieka,
- odgrywanie aktywnej roli w usuwaniu istniejących przeszkód i w sprostaniu wyzwaniom na drodze do pełnej realizacji praw człowieka oraz w przeciwdziałaniu powtarzającym się naruszeniom praw człowieka na całym świecie,
- angażowanie się w dialog ze wszystkimi rządami realizując swój mandat z myślą o zapewnieniu szacunku wobec wszystkich praw człowieka,
- wzmacnianie współpracy międzynarodowej na rzecz promowania i ochrony wszystkich praw człowieka,
- koordynowanie działań promujących i chroniących prawa człowieka wewnątrz systemu ONZ,
- racjonalizowanie, adaptowanie, wzmacnianie i usprawnianie systemu ochrony praw człowieka ONZ mając na celu poprawę jego wydajności i skuteczności.
Wysoki Komisarz ONZ co roku składa sprawozdanie ze swojej działalności Radzie Praw Człowieka i Zgromadzeniu Ogólnemu ONZ poprzez Radę Gospodarczą i Społeczną.
Wysoki Komisarz jest wspierany przez Biuro Wysokiego Komisarza NZ ds. Praw Człowieka (ang. OHCHR – Office of High Commissioner for Human Rights). Siedziba Biura znajduje się w Genewie, a w Nowym Jorku zlokalizowane zostało biuro łącznikowe.
Obecnie funkcję Wysokiego Komisarza pełni Jordańczyk Zeid Ra'ad Al Hussein. Rozpoczął on swoją 4-letnią kadencję z dniem 1 września 2014 r.
Dotychczas funkcję Wysokiego Komisarza sprawowały następujące osoby:
- José Ayala-Lasso, Ekwador, 1994-1997
- Mary Robinson, Irlandia, 1997-2002
- Sergio Vieira de Mello, Brazylia, 2002-2003
- Bertrand Ramcharan (p.o.)
- Louise Arbour, Kanada, 2004-2008
- Navanethem Pillay, RPA, 2008-2014
Więcej informacji: