OBCHODY DZIESIĄTEJ ROCZNICY MIĘDZYNARODOWEGO ROKU RODZINY 2004 r.

Konferencja "Polska Rodzina - wyzwania, działania, perspektywy"

Wystąpienia i prezentacje panelistów

Działania polityki społecznej w zakresie pomocy społecznej

Krystyna Wyrwicka
Dyrektor, Departament Pomocy i Integracji Społecznej
Ministerstwo Polityki Społecznej

1. Pomoc społeczna adresowana jest do osób i rodzin o najniższych dochodach, przy jednoczesnym wystąpieniu dodatkowych powodów takich jak: bezrobocie, niepełnosprawność, długotrwała choroba, przemoc w rodzinie, potrzeba ochrony macierzyństwa lub wielodzietność, bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych, alkoholizm czy narkomania.
   
   
2. Pomoc społeczna jako instytucja polityki społecznej państwa ma więc nieco węższy zakres niż świadczenia rodzinne. Muszą być spełnione dwie przesłanki - dochód i dodatkowa przyczyna, która uniemożliwia samodzielne zaspokojenie podstawowych potrzeb rodziny.
   
   
3. Pomoc społeczna wkracza wtedy, gdy rodzina wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości nie jest wstanie przezwyciężać trudnych sytuacji życiowych. Uprawnieniami jest również prawo do świadczeń rodzinnych. Rodzina może skorzystać z pomocy społecznej jeśli skorzystała z uprawnień do świadczeń rodzinnych.
   
   
4. Rodziny maja prawo do świadczeń pieniężnych:
   
   
   1. zasiłek stały dla osób, które ze względu na wiek lub niepełnosprawność są niezdolne do pracy a ich dochód o dochód ich rodzin jest niski;
   2. zasiłek okresowy dla rodzin, który stanowi różnicę między posiadanym dochodem a kryterium przyjętym w ustawie, przy czym część tego zasiłku jest gwarantowana a część uzależniona jest od aktywności rodzin i zadań, które stawiają sobie wspólnie z pracownikiem socjalnym do zrealizowania (kontrakt socjalny). Gwarancja wprowadzana jest etapowo, maksymalna wysokość gwarancji stanowi 50% różnicy między kryterium dochodowym a faktycznym dochodem.
   
   
5. Kryterium uprawniające do pomocy społecznej zostało obliczone w oparciu o koszyk podstawowych dóbr i usług, które muszą być bezwzględnie zaspokojone. Nie jest ono waloryzowane lecz weryfikowane co 3 lata. Od wysokości tego kryterium uzależniona jest również wysokość świadczeń.
   
   
6. Świadczenia rodzinne, które skumulowały świadczenia adresowane do rodzin z dziećmi przejmując część świadczeń również z pomocy społecznej spowodowały, że krąg rodzin z dziećmi w systemie pomocy społecznej zmniejszył się, a zwiększyła się tym samym liczba rodzin bezdzietnych czy gospodarstw jednoosobowych. Zmniejszenie kręgu odbiorców pomocy społecznej daje szansę na poprawę jakości świadczeń. Zwiększenie działań profilaktycznych a tym samym większą skuteczność systemu pomocy społecznej.
   
   
7. Obok tych dwóch podstawowych świadczeń pomoc społeczna wypłaca zasiłki celowe na zaspokojenie konkretnych potrzeb, których niezaspokojenie uniemożliwia lub utrudnia codzienne funkcjonowanie np. zakup sprzętu domowego, zakup opału, lub też w sytuacjach nagłych zdarzeń losowych, gdy brak jednorazowej pomocy pogłębiłby problemy rodziny, zniweczył dotychczasową pomoc lub spowodował, że rodzina stałaby się długotrwałym klientem pomocy społecznej.
   
   Te formy pomocy mogą być udzielone również wtedy, gdy dochód rodziny przekracza ustawowe kryterium dochodowe, jednak wtedy obowiązuje zasada zwrotu w części lub całości. Zasady zwrotu, od których można odstąpić, muszą być określone tak aby nie zniweczyć celu skutecznego wsparcia.
   
   Wszystkie świadczenia pieniężne z pomocy społecznej mogą być zamienione na pomoc rzeczową lub w naturze jeśli istnieje podejrzenie, że mogą zostać zmarnotrawione.
   
   
8. Obok świadczeń pieniężnych w systemie pomocy społecznej jest jeszcze cały katalog świadczeń pozapieniężnych wspierających rodzinę w wypełnianiu jej funkcji.
   
   Wśród nich:
   1. możliwość opłacenia składki na ubezpieczenia społeczne za osoby, które zrezygnują z zatrudnienia w związku z koniecznością opieki nad długotrwale lub ciężko chorym członkiem rodziny;
   2. pomoc na ekonomiczne usamodzielnienie w formie rzeczowej lub pożyczki;
   3. usługi opiekuńcze oraz specjalistyczne usługi opiekuńcze tak aby rodziny mogły pracować i łączyć to zadanie z opieką nad chorym i niepełnosprawnym członkiem rodziny;
   4. możliwość umieszczenia członka rodziny (dziecka lub osoby dorosłej - niepełnosprawnej lub starszej) w domu pomocy społecznej jeśli rodzina nie może zapewnić opieki w domu;
   5. możliwość korzystania z ośrodków wsparcia przez członków rodziny, chorych, niepełnosprawnych. Jest to możliwość korzystania z dziennej opieki wtedy gdy zdrowi członkowie muszą pójść do pracy, szkoły a ich chorzy członkowie musieliby sami i samotni. Ta forma pomocy zapobiega izolacji i samotności tych osób a ich rodzinom daje poczucie bezpieczeństwa, zwalnia od stresu i obawy o bezpieczeństwo ich bliskich.
      
      
      Wśród ośrodków wsparcia są placówki dla:
   6. osób starszych (domy dziennego pobytu),
   7. osób chorych psychicznie (środowiskowe domy samopomocy),
   8. kluby samopomocy,
   9. ośrodki interwencji kryzysowej,
   10. domy samotnych matek o kobiet w ciąży (dla ofiar przemocy).
   
   Ośrodki wsparcia to również forma pewnej profilaktyki zapobiegającej umieszczeniu osób w instytucjach całodobowych.
   
   Nie wystarczający rozwój infrastruktury do potrzeb.
   
   
9. Inny bardzo ważny katalog świadczeń pozapieniężnych adresowanych do rodzin to zespół działań nakierowanych na pomoc rodzinie w wypełnianiu zadań opiekuńczo-wychowawczych w stosunku do dzieci.
   
   Pomoc ta realizowana jest w gminie w formie:
   1. poradnictwa rodzinnego,
   2. terapii rodzinnej,
   3. pracy socjalnej,
   4. placówek wsparcia dziennego.
      
      
      Placówki wsparcia dziennego prowadzone są w formach:
   5. opiekuńczych (koła zainteresowań, świetlice, kluby, ogniska wychowawcze)
   6. specjalistycznych ze specjalnymi programami psychoreakcyjnymi i psychoprofilaktycznymi ( w tym terapia psychologiczna, pedagogiczna)
   
   Wsparcie rodzin to również umieszczenie dziecka poza rodziną jeśli rodzina nie jest wstanie zapewnić właściwej opieki swoim dzieciom.
   
   Dzieci te czasowo umieszczane są w placówkach opiekuńczo-wychowawczych różnego typu (socjalizacyjnych, rodzinnych, interwencyjnych) lub w zastępczych rodzinach różnego typu (spokrewnionych, niespokrewnionych zawodowych: pogotowie rodzinne, zawodowa rodzina-wielodzietna czy specjalistyczna).
   
   Konieczność umieszczania dziecka poza rodziną, wszelkie działania nakierowane są na jak najszybszy powrót dziecka do rodziny.
   
   Podejmowane są działania dwutorowe. Dziecko poddawane jest procesowi socjalizacji ale równocześnie podejmowana jest praca z rodziną biologiczną. Pobyt dziecka poza rodziną ma być jak najkrótszy a rodzina powinna otrzymać pomoc aby naprawić błędy. Nie można ją skazywać na wieloletnią izolację od dziecka. Nie można karać kilkakrotnie za to samo.
   
   
10. Prawo do pomocy społecznej maj rodziny polskie posiadające obywatelstwo i przebywające na terytorium RP, cudzoziemskie zamieszkujące i przebywające na terytorium Rzeczypospolitej, posiadające zezwolenie na osiedlenie się, zgodę na pobyt tolerowany lub status uchodźcy nadany w Rzeczypospolitej oraz obywatele państw członkowskich Unii Europejskiej przebywające na terytorium RP.
    
    
11. Pomoc społeczne realizowana jest w gminach i powiatach. Bezpośrednimi realizatorami są ośrodki pomocy społecznej i powiatowe centra pomocy rodzinie, zatrudniające pracowników socjalnych.
    
    Pomoc udzielana jest na podstawie badania sytuacji rodziny w oparciu o wywiad środowiskowy przeprowadzony przez pracownika socjalnego.
    
    Kształt, rozwój, wielkość form zależy od zrozumienia wagi problemu przez władze lokalne.
    
    Celem pomocy społecznej jest umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenie trudnej sytuacji życiowej, w której się znalazły. Pobyt w systemie ma być możliwie krótki i efektywność i skuteczność systemu powinna być mierzona czasem pobytu i szybkością usamodzielniania. Nie dotyczy to jednak wszystkich osób, gdyż dla niektórych korzystanie z systemu ma charakter trwały.
    
    Wydaje się, że w systemie pomocy społecznej najistotniejsze są pozapieniężne formy wsparcia i te powinny być rozwijane gdyż one dają największą gwarancję skutecznej pomocy.
    
    Różnego rodzaju programy nakierowane na pomoc rodzinie i na rozwiązanie konkretnych problemów przynoszą większe efekty.
    
    Programy to również wspieranie finansowe samorządów w ich działaniach. Po dodatkowe środki samorządy sięgają chętnie nawet jak nie są przekonane do potrzeby rozwoju określonych form pomocy.