Świat jednoczy się w walce z AIDS

Raport w sprawie globalnej epidemii AIDS
UNAIDS, 2006 r.

Autorzy ostatniego kompleksowego raportu w sprawie AIDS stwierdzają, że w walce z tą epidemią daje się zauważyć znaczne postępy, niemniej jednak skala działań realizowanych w tym zakresie jest nadal niezadowalająca.

Autorzy raportu przytaczają dowody na pozytywne zmiany w zapobieganiu zakażeniu i leczeniu osób żyjących z HIV i jednocześnie wzywają do znacznego wzmożenia działań dotyczących AIDS.

Ostatnie dane zawarte w Raporcie Sojuszu Agend Narodów Zjednoczonych ds. HIV/AIDS (UNAIDS) z 2006 r., wskazują na znaczne spowolnienie tempa rozprzestrzeniania się epidemii AIDS na całym świecie, ale w niektórych regionach i krajach liczba nowych zakażeń stale wzrasta. Autorzy raportu zauważają także znaczne postępy w krajowych działaniach dotyczących AIDS, w tym wzrost nakładów finansowych oraz poprawę w dostępie do leczenia, a w niektórych krajach, spadek liczby nowych przypadków zakażeń HIV wśród młodzieży w ostatnich pięciu latach.

Jednakże AIDS pozostaje nadal poważnym zagrożeniem. Skuteczność podejmowanych działań nie zawsze napawa optymizmem. Niektóre kraje osiągają dobre wyniki w leczeniu, ale nienajlepsze w zapobieganiu HIV, i odwrotnie. Autorzy Raportu wskazują, że nadal istnieje kilka poważnych wyzwań, do których zaliczają potrzebę zapewnienia lepszego planowania, niezawodnych źródeł finansowania i wdrażanie polityk krajowych dotyczących działań w zakresie AIDS.

Według szacunkowych danych statystycznych z 2005 r., na całym świecie: 38,6 mln (33,4-46,0 mln) osób żyje z HIV; 4,1 mln (3,4-6,2 mln) osób zostało zarażonych HIV; 2,8 mln (2,4-3,3 mln) zmarło na skutek AIDS i choć żniwo tej epidemii jest nadal obfite, to jednak cytowani w raporcie eksperci wyrażają optymizm i wskazują sposoby poprawy sytuacji w zakresie zwalczania AIDS.

"Obiecujące wyniki w zapobieganiu zakażeniu i leczeniu osób żyjących z HIV wskazują na wzrost korzyści z inwestycji w działania dotyczące AIDS." - powiedział dyrektor wykonawczy UNAIDS, doktor Peter Piot. "Doszliśmy do takiego momentu, w którym niezbędna jest poprawa sytuacji w zakresie finansowania, przywództwa politycznego i wyników osiąganych w działaniach na szczeblu lokalnym, tam gdzie globalne działania dotyczące AIDS mogą i powinny zostać znacznie wzmożone. Podejmowane przez nas odtąd działania są szczególnie istotne, ponieważ wiemy, z coraz większą pewnością, zarówno jakie są kierunki i sposoby rozprzestrzeniania się HIV, jak też jakie są metody spowolnienia tempa rozprzestrzeniania się tej epidemii i ograniczenia jej skutków."

Ostatni raport został opublikowany dzień przed Posiedzeniem Wysokiego Szczebla, na którym w dniach 31 maja - 2 czerwca 2006 r. W Nowym Jorku spotkali się szefowie państw i przedstawiciele rządów w celu dokonania przeglądu postępów poczynionych od przyjęcia Deklaracji Zobowiązań w 2001 r. Deklaracja wyznacza konkretne cele dążące do poprawy globalnych działań dotyczących AIDS oraz ustanawia harmonogram ich realizacji.

Autorzy Raportu przytaczają dowody na znaczną poprawę kilku elementów globalnych działań dotyczących AIDS. Przykładowo, w kwestii o kluczowym znaczeniu, czyli dostępności środków finansowych, kwota 8,3 mld dolarów amerykańskich przeznaczonych na działania dotyczące AIDS w 2005 r. stanowi kwotę ponad pięciokrotnie większą od kwoty środków przeznaczonych na ten cel w 2001 r., i w pełni odzwierciedla wskaźnik docelowy wyznaczony Deklaracją Zobowiązań z 2001 r.

Eksperci w Raporcie przytaczają także dowody na znaczną poprawę w zakresie globalnego przywództwa politycznego, które ma zasadnicze znaczenie w utrzymywaniu zainteresowania działaniami dotyczącymi AIDS jako priorytetami narodowych i międzynarodowych planów rozwoju.

Raport wskazuje, że młodzież i dzieci należą do grup coraz bardziej dotkniętych epidemią AIDS, a działania mające na celu zapewnienie ochrony członkom zarówno tych, jak i pozostałych grup wysokiego ryzyka nie odzwierciedlają jej skali.

"Zbyt długo, dzieci były często niedostrzeganymi ofiarami pandemii AIDS." - powiedziała Ann Veneman, dyrektor wykonawczy Funduszu Narodów Zjednoczonych na Rzecz Dzieci (UNICEF). "Kwestią o zasadniczym znaczeniu jest, aby wpływ HIV/AIDS na sytuację dzieci został uwzględniony w realizowanych programach, tak, aby zapobiegać przenoszeniu infekcji z matki na dziecko i leczyć dzieci chore na AIDS".

Co się tyczy zapobiegania zakażeniu HIV, autorzy Raportu dokumentują zmiany zachowań w tym zakresie, w tym podniesienie się wieku inicjacji seksualnej i wzrost stosowania prezerwatyw wśród młodzieży, a także odzwierciedlający ten wzrost spadek liczby zakażeń HIV wśród młodzieży niektórych krajów subsaharyjskich.

"Zapobieganie zakażeniu HIV pozostaje nadal naszą pierwszą i najskuteczniejszą linią obrony." - zauważyła Thoraya Ahmed Obaid, dyrektor wykonawczy Funduszu Ludnościowego Narodów Zjednoczonych (UNFPA). "W krajach, w których spada liczba przypadków zakażenia HIV wśród młodzieży realizowane są programy promowania zmiany zachowań i stosowania prezerwatyw. Jest to obiecujący dowód na to, że programy zapobiegania zakażeniu HIV przynoszą oczekiwane efekty, przyczyniając się do ratowania życia. Jednakże kobiety nadal pozostają grupą o nieproporcjonalnie wysokim ryzyku, a zatem niezbędne jest podjęcie większych wysiłków w celu zapewnienia im dostępu do takich metod zapobiegania zakażeniu HIV, których stosowanie mogą same kontrolować."

Ponadto autorzy Raportu stwierdzają wyraźnie, że w przypadku wielu kwestii i większości regionów świata, walka z epidemią AIDS wymaga podjęcia bardziej intensywnych działań, zarówno obecnie jak i w dłuższej perspektywie. Osoby przemawiające podkreślały, że w najbliższych latach, realizacja przyszłych celów związanych z zapewnieniem powszechnego dostępu do leczenia osób żyjących z HIV i celu doprowadzenia do zahamowania i odwrotu procesu rozprzestrzeniania się epidemii do 2010 r. wymagać będzie znacznej intensyfikacji działań.

Główne ustalenia Raportu

Główne ustalenia Raportu w sprawie globalnej epidemii AIDS z 2006 r. dotyczą finansowania, zapobiegania zakażeniu HIV, ograniczania ryzyka zakażenia HIV, leczenia i właściwych polityk krajowych.

Finansowanie

Środki przeznaczone na finansowanie działań dotyczących AIDS uległy zwiększeniu z 1,6 mld dolarów amerykańskich w 2001 r. do 8,3 mld dolarów amerykańskich w 2005 r., co stanowi znaczny wzrost, i stwarza konieczność zapewnienia koordynacji, monitoringu i ewaluacji wydatkowania odnośnych środków w celu zagwarantowania maksymalnej efektywności pomocy udzielanej osobom potrzebującym. Oprócz wzrostu środków udostępnianych przez donatorów, w krajach szczególnie dotkniętych epidemią AIDS wydatki ze środków publicznych wzrosły w 2005 r. do 2,5 mld dolarów amerykańskich. Jednocześnie autorzy Raportu zwracają uwagę na wzrost ujemnej luki podażowej w środkach na działania dotyczące AIDS. Szacuje się, że od 2008 r., na ten cel potrzebnych będzie rocznie ponad 20 mld dolarów amerykańskich.

Zapobieganie zakażeniu HIV

Co się tyczy obiecujących zmian, to 6 z 11 krajów afrykańskich odnotowało co najmniej 25% spadek liczby przypadków zakażenia HIV wśród osób w wieku od 15 do 24 lat zamieszkałych w ich stolicach. Wskaźniki dotyczące kontaktów seksualnych wśród młodzieży spadły w 9 z 14 krajów subsaharyjskich. Stosowanie prezerwatyw w przypadku przygodnych kontaktów seksualnych wzrosło w 8 z 11 tych krajów, choć poziom stosowania prezerwatyw ogółem utrzymuje się poniżej 50%. Korzystanie ze świadczeń w zakresie badań na obecność HIV oraz poradnictwa, środków o szczególnym znaczeniu dla ułatwiania zarówno leczenia jak i zapobiegania zakażeniu HIV, wzrosło w 2005 r. czterokrotnie - do 16,5 mln osób. W 58 krajach uczestniczących w UNAIDS, programy nauczania obejmują zajęcia dotyczące AIDS w przypadku 74% szkół podstawowych i 81% szkół średnich.

Choć postępy te są godne odnotowania, działania dotyczące zapobiegania zakażeniu HIV w wielu dziedzinach nie spełniają oczekiwań. Jeden z celów Deklaracji Zobowiązań z 2001 r. zakłada, że 90% młodzieży do 2005 r. zdobędzie wiedzę dotyczącą AIDS, jednak badania wykazują, że mniej niż 50% młodzieży osiągnęło poziom wiedzy niezbędnej w tym zakresie. Niepokojący pozostaje stały niedobór opieki mającej na celu zapobieganie przenoszeniu zakażenia HIV z matki na dziecko, którą objętych jest obecnie jedynie 9% kobiet w ciąży.

Ograniczenie ryzyka zakażenia HIV

W niektórych krajach takich jak Iran, Malezja czy Kirgistan rządy przyjęły bardziej postępowe podejście do ograniczenia zakażenia HIV wśród stosujących narkotyki drogą dożylną, mimo to mniej niż 20% osób korzysta z opieki w tym zakresie. W Europie Wschodniej i Azji Centralnej opieka obejmuje mniej niż 10% zainteresowanych. Wśród 24 krajów, które dostarczyły dane dotyczące świadczących usługi seksualne, tylko 10 krajów osiągnęło poziom 50% objęcia takich osób opieką w zakresie zapobiegania zakażeniu HIV. W 2005 r., ze świadczeń jakiegokolwiek rodzaju w zakresie zapobiegania zakażeniu HIV korzystało tylko 9% mężczyzn utrzymujących stosunki seksualne z mężczyznami.

Raporty opracowane przez organizacje społeczne wskazują, że nadal wszechobecne są zjawiska piętnowania i dyskryminacji. Przedstawiciele połowy krajów uczestniczących w badaniach UNAIDS stwierdzili, że w ich krajach istnieją przepisy prawa i prowadzona jest polityka ograniczająca dostęp do świadczeń w zakresie zapobiegania zakażeniu HIV i opieki nad osobami żyjącymi z HIV. Skala świadczeń w zakresie opieki i wsparcia dla 15 mln dzieci osieroconych na skutek AIDS i milionów innych dzieci z grup wysokiego ryzyka pozostaje nadal niewspółmiernie mała w stosunku do potrzeb.

Leczenie

Dostęp do leczenia antyretrowirusowego w krajach o niskim i średnim dochodzie uległ znacznemu zwiększeniu, z 240 tys. osób w 2001 r. do 1,3 mln w 2005 r. Przykładowo, 21 krajów osiągnęło w pełni lub z nawiązką wskaźniki docelowe dostępu do leczenia. Ceny leków antyretrowirusowych uległy znacznej obniżce, przy jednoczesnej poprawie systemu zakupu i poprawie dostępności leków generycznych. Jednakże, zakres leczenia osób żyjących z HIV w poszczególnych regionach jest nadal różny. Przykładowo w Afryce Subsaharyjskiej, leczenie obejmuje 3% populacji Republiki Centralnej Afryki wobec 85% w Botswanie.

Polityka krajowa

Od 2001 r., w walce z AIDS można także zauważyć znaczną poprawę w zakresie przywództwa i działań politycznych. Wśród krajów uczestniczących w programie UNAIDS, 90% krajów posiada obecnie narodową strategię zwalczania AIDS, w przypadku 85% krajów, ustanowiono specjalny organ odpowiedzialny za koordynację działań dotyczących AIDS, a w przypadku 50% wdrożono krajowe systemy monitoringu i ewaluacji oraz przyjęto plany działań w tym zakresie. Jednakże zarówno systemy wdrażania takich planów jak i udział społeczeństwa obywatelskiego, a w szczególności udział osób żyjących z HIV cechuje nadal niespójność.

"Aby ograniczyć epidemię AIDS i jej skutki musimy znaleźć w sobie wolę tworzenia coraz mocniejszych podstaw walki z AIDS. Jest to możliwe poprzez zmianę nastawienia do podejmowanych działań - z podejścia ograniczającego się do bieżącego zarządzania kryzysowego, na podejście obejmujące długoterminowe plany strategiczne wdrażane w ramach odpowiedniej polityki krajowej i właściwie wsparte finansowo." - powiedział doktor Peter Piot, dyrektor wykonawczy UNAIDS.

Raport w sprawie globalnej epidemii AIDS z 2006 r., przygotowany przez UNAIDS we współpracy z organizacjami współfinansującymi jest najbardziej kompleksowym raportem w sprawie działań dotyczących AIDS. W raporcie wykorzystane zostały dane zgromadzone w 126 krajach przy współpracy ponad 30 organizacji społecznych. Raport obejmuje ocenę postępów poczynionych w poszczególnych krajach w osiąganiu sześciu globalnych wskaźników docelowych, określonych w Deklaracji Zobowiązań Narodów Zjednoczonych w sprawie HIV/AIDS przyjętej w 2001 r. przez 189 państw członkowskich Organizacji Narodów Zjednoczonych. Ocena docelowych wskaźników przeprowadzona w 2005 r. odzwierciedla tendencję zatrzymania i odwrócenia procesu rozprzestrzeniania się globalnej epidemii AIDS.

Postępy osiągnięte w realizacji tych celów były oceniane z wykorzystaniem uzgodnionego zestawu wskaźników działań, opracowanego przez UNAIDS w porozumieniu z państwami członkowskimi i przedstawicielami społeczeństwa obywatelskiego.

"Znajdujemy się obecnie na ważnym etapie działań dotyczących AIDS, na którym czyny i rezultaty liczą się bardziej niż deklaracje i przemowy." - powiedział doktor Piot. "Te uzgodnione wskaźniki postępów w działaniach dotyczących AIDS wykraczają poza retorykę, odzwierciedlając osiągnięte wyniki, a więc na ich podstawie można rzeczywiście dokonać analizy lub ewaluacji, wyciągnąć wnioski lub dokonać poprawy w odnośnym zakresie."

Sojusz Agend Narodów Zjednoczonych ds. HIV/AIDS (UNAIDS) stanowi połączenie wysiłków i zasobów dziesięciu organizacji systemu Narodów Zjednoczonych w globalnych działaniach dotyczących AIDS. Współfinansującymi realizację tego programu są Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców (UNHCR), Fundusz Narodów Zjednoczonych Pomocy Dzieciom (UNICEF), Światowy Program Żywnościowy (WFP), Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP), Fundusz Ludnościowy Narodów Zjednoczonych (UNFPA), Biuro Narodów Zjednoczonych ds. Narkotyków i Przestępczości (UNODC), Międzynarodowa Organizacja Pracy (ILO), Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO), Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) i Bank Światowy (WB). Ze swojej siedziby głównej w Genewie, Sekretariat UNAIDS kieruje działaniami prowadzonymi na szczeblu lokalnym w ponad 75 krajach świata.