Światowy Dzień Wody · 22 marca 2003 roku

Szklanka do połowy pusta?
(tekst prezentuje wspólne stanowisko agend Narodów Zjednoczonych)

Mało kto kwestionuje dziś pogląd, że w XXI wieku będziemy świadkami wojen o wodę z udziałem coraz bardziej spragnionych społeczności i krajów, które wszelkimi sposobami będą szukać dostępu do tego najcenniejszego i najbardziej potrzebnego naturalnego bogactwa Ziemi.

Mnożą się alarmujące statystyki i prognozy wskazujące na zbliżanie się tych przerażających konfliktów.

Na obszarach, na których występuje deficyt wody - czyli tam, gdzie spożycie wody przewyższa jej podaż - mieszka dziś 1/3 ludności świata. Jeśli nie powstrzymamy bieżących trendów, do 2025 roku w tej strasznej pułapce znajdzie się 2/3 mieszkańców Ziemi.

Dostępu do czystej, pitnej wody jest dziś pozbawiona 1/5 światowej populacji. Każdego dnia spożycie brudnej, skażonej wody pociąga za sobą 6 tysięcy śmiertelnych ofiar, z których większość stanowią dzieci, a wśród nich dzieci z krajów rozwijających się. W skali roku wygląda to tak, jakby wymarła cała ludność śródmiejskiego Paryża.

Odprowadzane do rzek i mórz ścieki powodują masowe choroby. Z powodu spożycia skażonych skorupiaków około 2,5 miliona ludzi zapada rocznie na zakaźne zapalenie wątroby. Tragicznym żniwem tej epidemii jest 25 tysięcy zgonów i 25 tysięcy przypadków trwałego kalectwa w postaci niewydolności wątroby.

Znaczne zubożenie zasobów wodnych i zanieczyszczenie to problem, który dotyczy prawie połowy rzek na świecie.

Skurczyły się niektóre z największych na świecie mokradeł i zbiorników słodkiej wody, takie jak Morze Aralskie i bagniste ujście Mezopotamii. Konsekwencją tego zjawiska jest zagłada środowiska życia ludzi i zwierząt, a w tym ich podstawowego pożywienia - ryb słodkowodnych.

Egzystencja dwóch miliardów ludzi, czyli około 1/3 ludności świata, opiera się na zasobach wód gruntowych. Na niektórych obszarach - w pewnych częściach Indii, Chin i zachodniej Azji, w tym na Półwyspie Arabskim, w byłych republikach Związku Radzieckiego i w zachodnich stanach USA - poziom wód gruntowych obniża się, co jest wynikiem ich nadmiernej eksploatacji. Wody gruntowe w Europie Zachodniej i Stanach Zjednoczonych są ponadto coraz bardziej skażone chemikaliami stosowanymi w rolnictwie.

W tej sytuacji trudno nie zgodzić się z tymi, którzy twierdzą, że nasza ziemska szklanka jest do połowy pusta, a nie pełna. Lokalne i międzynarodowe konflikty i spory wokół zasobów wody są nieuchronne, zważywszy, że do 2050 roku ludność świata wzrośnie o kolejne dwa miliardy - do ośmiu miliardów, a globalne ocieplenie będzie tak jak dotąd powodowało ekstremalne zjawiska klimatyczne, w tym susze.

Historia daje jednak pewne podstawy do optymizmu i pozwala mieć nadzieję, że uda nam się nadać taki kurs światowej gospodarce wodnej, który uchroni ją przed wpadnięciem na rafy nieuchronności.

Na trzecim Światowym Forum Wody w Kioto w Japonii, którego obrady zbiegają się w czasie z obchodami Światowego Dnia Wody, zaprezentowane zostaną wyniki historycznej, obejmującej okres 4,5 tysiąca lat, analizy porozumień dotyczących korzystania z zasobów słodkiej wody.

Wspomniane badania wskazują, że w ostatnich stuleciach w dziedzinie gospodarowania zasobami rzek i ich zlewniami dominowała współpraca, a nie konflikty. Z analizy wyraźnie wynika, że w sytuacjach kryzysowych społeczności i narody częściej wybierają ścieżkę pokoju i zamiast zagarniać zasoby wodne, dzielą się nimi z innymi krajami - czy to w celu dostaw wody pitnej, czy ochrony środowiska naturalnego czy, tak jak ostatnio, w celu wykorzystania wody do produkcji energii.

Są także inne powody do optymizmu. Do połowy ubiegłego wieku wiele rzek Europy i Ameryki Północnej, a w szczególności te, które przepływały przez tereny uprzemysłowione, miało tyle zanieczyszczeń, że klasyfikowano je jako "martwe". Były wśród nich takie rzeki, których woda mogła służyć za atrament, a unoszące się na powierzchni pęcherzyki trujących gazów wybuchały płomieniem po przytknięciu zapałki.

Wielomiliardowe nakłady na oczyszczalnie ścieków i porozumienia dotyczące redukcji odpadów przemysłowych spowodowały, że dziś ryby znowu wędrują przez stosunkowo czyste ujścia i dopływy, by złożyć ikrę w górnym biegu tych rzek.

Przed 50 laty Tamiza w Wielkiej Brytanii została oficjalnie uznana za martwą rzekę. Wtedy żyło w niej tylko kilka gatunków błotnych insektów. Dzisiaj, wody Tamizy są domem prawie 120 gatunków fauny, w tym wędrującego łososia.

Wbrew powszechnemu przekonaniu poprawę sytuacji widać także w państwach rozwijających się. Na przykład, w latach 1990-2000 lepsze warunki sanitarne zapewniono prawie 220 milionom mieszkańców południowej Azji. Niestety, postęp w tej dziedzinie nie nadąża za wzrostem populacji, przez co nadal prawie 800 milionów ludzi nie korzysta z tego, co im się należy, czyli odpowiednich urządzeń sanitarnych.

Powyższe dane dowodzą jednak, że w oparciu o polityczną wolę, dyplomację i inwestycje można dokonać istotnych zmian i zastąpić poczucie bezradności realnymi nadziejami.

Światowy Szczyt na temat Zrównoważonego Rozwoju, który odbył się w zeszłym roku w Johannesburgu, wskazał globalnej społeczności optymalną drogę zrównoważonego rozwoju - rozwoju, który ma charakter długofalowy i który uwzględnia interesy ludzi i środowiska naturalnego.

Nie potrzebujemy kolejnych deklaracji. Obecnie, naszym najważniejszym zadaniem jest realizacja uchwalonego na johannesburskim szczycie Planu Wdrożeniowego oraz wielu porozumień dotyczących partnerskiej współpracy pomiędzy sektorem przemysłowym, pozarządowych organizacji, rządami i Narodami Zjednoczonymi.

Wiele z tych porozumień dotyczy gospodarki wodnej, a jednym z konkretnych celów międzynarodowej współpracy w tej dziedzinie jest zmniejszenie o połowę - do 2015 roku - liczby ludzi pozbawionych dostępu do czystej, pitnej wody. To zamierzenie ma ścisły związek z chęcią poprawy standardu życia ludzi ubogich, zamieszkujących osiedla nędzy i niekorzystających z podstawowych usług komunalnych.

Światowy Dzień Wody ma zogniskować uwagę opinii światowej na tych działaniach, podczas gdy Światowe Forum Wody ma uruchomić mechanizmy, które przekształcą wąski strumień postulatów z Johannesburga w kaskadę praktycznych działań. Rok 2003 jest także Międzynarodowym Rokiem Słodkiej Wody i ma do odegrania istotną rolę w utrzymaniu właściwego tempa przemian.

Musimy wykazać wiele dobrej woli, wyobraźni i zdecydowania, jeśli nie chcemy, aby sprawdziły się katastroficzne prognozy i złowieszcze przepowiednie. Potrzeba nam także pieniędzy, by zbudować infrastrukturę, która umożliwi zwiększenie dostaw czystszej i zdrowszej wody.

Musimy więc wypełnić zobowiązania i obietnice dotyczące zwiększenia pomocy dla krajów rozwijających się, złożone w zeszłym roku w Monterrey, podczas Konferencji na temat Finansowania Rozwoju.

Olbrzymim problemem jest marnotrawstwo wody. Hańbiący jest fakt, że w niektórych afrykańskich miastach straty wody z tytułu nieszczelności anachronicznych wodociągów przewyższają 50%.

Dużo wody marnuje się też w rolnictwie, na które przypada 70% ogólnego spożycia słodkiej wody na świecie. Zadbajmy o łatwiejszy dostęp do dozowników wody i podziemnych wodociągów, które są tanie i łatwe do zainstalowania.

Musimy nadać wodzie większą wartość - zarówno pod względem duchowym jak i ekonomicznym. Nie może się to jednak odbywać kosztem miejskiej biedoty, dla której już dziś opłaty za wodę są poważnym wydatkiem. Musimy więc w elastyczny sposób ustalać ceny wody i oferować rolnikom, zakładom produkcyjnym, przedsiębiorstwom komunalnym i konsumentom niedrogie i oszczędne, alternatywne sposoby korzystania z tego cennego dobra.

Co prawda historia uczy nas, że współpraca w dziedzinie gospodarowania zasobami wody, w tym rzekami, jest normą, ale dotychczasowe doświadczenia wskazują również, że nie dotyczy to satysfakcjonujących efektów takiego współdziałania. W przypadku ponad 150 zlewni rzek istniejące porozumienia nie gwarantują owocnej współpracy. Wiele z tych regionów może w przyszłości stać się punktami zapalnymi.

Z tego względu kolejnym pilnym zadaniem międzynarodowych organizacji jest zrobić użytek z minionych doświadczeń dla dobra obecnych i przyszłych uczestników procesu. W dziedzinie gospodarki wodnej organizacje międzynarodowe powinny pełnić taką rolę jaką pełnią terapeuci małżeńscy, czyli godzić kraje i społeczności, które odsuwają się od siebie lub pełnić rolę posłańca pomiędzy stronami, które skłaniają się ku współpracy, ale są zbyt nieśmiałe i niepewne, by podjąć konkretne kroki.

Dziś, na początku nowego stulecia, dysponujemy takimi intelektualnymi, finansowymi i technologicznymi zasobami, jakie są potrzebne, by przezwyciężyć wszelkie bieżące i przyszłe kryzysy w gospodarce wodnej.

Nie zmarnujmy tego potencjału, tak jak nie powinniśmy marnować tego cennego dobra, jakim jest woda.

Nitin Desai, Departament Narodów Zjednoczonych ds. Gospodarczych i Społecznych
Mark Malloch Brown, Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP)
Klaus Toepfer, Program Narodów Zjednoczonych ds. Środowiska (UNEP)
Koichiro Matsuura, UNESCO
Anna Tibaijuka, UN-Habitat
Carol Bellamy, UNICEF
Hans van Ginkel, Uniwersytet Narodów Zjednoczonych