strona startowa     sekretarz generalny     milenium     reforma ONZ

rozwój gospodarczy  
wersja do druku 
 
UNCTAD/PRESS/PR/2003/85

GLOBALNA WARTOŚĆ BEZPOŚREDNICH INWESTYCJI ZAGRANICZNYCH WCIĄŻ MALEJE; WEDŁUG UNCTAD SYTUACJA ODWRÓCI SIĘ DOPIERO W 2004 ROKU

Wszystko wskazuje na to, że tegoroczna wartość globalnych przepływów bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) utrzyma się na dość niskim poziomie z 2002 roku, ale "rok 2004 powinien być początkiem tendencji wzrostowej", stwierdził Sekretarz Generalny Konferencji Narodów Zjednoczonych do spraw Handlu i Rozwoju (UNCTAD), Rubens Ricupero, podczas dzisiejszej prezentacji Światowego Raportu Inwestycyjnego 2003 w Genewie. Zeszłoroczna wartość bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) na świecie - 651 miliardów dolarów - stanowi zaledwie połowę rekordowej kwoty z 2000 roku. Spadkowy trend miał bardzo szeroki zasięg: mniejszy napływ BIZ niż w 2001 roku odnotowano w 108 spośród 195 gospodarek świata (Tabela 1).

Raport podkreśla, że rokowania dotyczące wzrostu BIZ w poszczególnych branżach są z kolei bardzo zróżnicowane. Lepsze perspektywy rysują się na rynku gotowych leków, artykułów elektronicznych i półprzewodników, gorsze - w produkcji samochodów, wyrobów metalowych i maszyn oraz przemyśle lotniczym.

Po ponad 40%-owym spadku w 2001 roku, globalny napływ BIZ zmalał w 2002 rok o dalsze 21% - do poziomu 651 miliardów dolarów (Tabela 2). Raport UNCTAD podaje, że w 73 spośród 151 państw spadła również wartość wypływających inwestycji. W Stanach Zjednoczonych wypływające BIZ wzrosły w stosunku do 2001 roku o 15% (do 120 miliardów dolarów), podczas gdy w Unii Europejskiej i Japonii zanotowano ich spadek, odpowiednio o 13% (do 394 miliardów) i 18% (do 31 miliardów dolarów). Inwestycje wypływające z krajów rozwijających się (43 miliardy) były mniejsze o 4 miliardy, ale ich udział w globalnym rynku eksportu BIZ praktycznie nie zmienił się i wyniósł 7%. Tymczasem, wartość inwestycji wypływających z krajów Europy Środkowej i Wschodniej zwiększyła się o 700 milionów dolarów - do 4,2 miliarda, głównie za sprawą największego inwestora w tym regionie świata - Rosji.

O pogorszeniu się sytuacji w zakresie BIZ w latach 2001 i 2002, które objawiło się najgłębszym spadkiem ich wartości od trzech dekad, zadecydował splot przyczyn makroekonomicznych (słaby wzrost gospodarczy lub obniżenie się aktywności ekonomicznej związane z przebiegiem cyklów gospodarczych w wielu częściach świata, zwłaszcza w krajach rozwijających się, oraz spadek indeksów giełdowych), mikroekonomicznych (malejące zyski firm i ich finansowa restrukturyzacja) oraz instytucjonalnych (spowolnienie procesów prywatyzacji, utrata zaufania do rynków w następstwie korporacyjnych skandali oraz upadek niektórych dużych przedsiębiorstw).

Zeszłoroczny regres w sferze napływu BIZ był zróżnicowany pod względem:

  • geograficznym: spadki wartości BIZ w poszczególnych regionach świata miały różną dynamikę, przy czym dominujący udział w globalnym regresie miała niewielka grupa państw. W państwach rozwiniętych regres (22%) dotyczył przede wszystkim Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii (Wykres 1), które odnotowały zmniejszenie się napływu BIZ, i na które przypadło 54% spadku w 108 krajach. W grupie państw rozwijających się regres (23%) najbardziej zaznaczył się w państwach afrykańskich (41%) oraz państwach Ameryki Łacińskiej i regionu Morza Karaibskiego (33%), przy czym jeszcze większe spadki dotyczyły w tamtym regionie napływu innych prywatnych, zagranicznych funduszy. Na Karaibach napływ BIZ zmniejszył się już trzeci rok z rzędu. W najbardziej zaludnionym regionie świata, Azji i Oceanii, wartość BIZ zmalała w nieznacznym stopniu. Zadecydowały o tym rekordowo wysokie inwestycje w Chinach, które są obecnie największym odbiorcą BIZ na świecie (Wykres2).
  • sektorowym: sektor produkcyjny i sektor usługowy mocno odczuły powolne wychodzenie gospodarki światowej z recesji, choć BIZ w sektorze produkcyjnym zanotowały wzrost. Poważny regres nastąpił w branży usług finansowych, transporcie, w dziedzinie magazynowania towarów oraz w branży łącznościowej, podczas gdy poziom BIZ w innych branżach praktycznie nie zmienił się (służba zdrowia i usługi socjalne), a nawet wzrósł (górnictwo, eksploatacja surowców budowlanych, przetwórstwo ropy naftowej).
  • finansowym: regres dotyczył wszystkich trzech komponentów BIZ, a więc inwestycji kapitałowych, reinwestycji zysków i wewnętrznych pożyczek, przy czym spadek wartości wewnętrznych pożyczek był większy niż inwestycji kapitałowych. Dla odmiany, w 2001 roku wszystkie finansowe komponenty BIZ straciły na wartości mniej więcej połowę. Redukcja przepływów finansowych wewnątrz firm wynikała z różnic w poziomie stóp procentowych, szerokich możliwości, jakimi dysponowały transnarodowe korporacje w zakresie poprawy relacji pomiędzy zadłużeniem a kapitałem w swoich zagranicznych filiach oraz ograniczonej potrzeby finansowania fuzji i przejęć.
  • sposobu wejścia na rynek: wartość transgranicznych fuzji i przejęć spadła w większym stopniu niż wartość bezpośrednich inwestycji zagranicznych typu "greenfield". W rzeczywistości, gwałtowny regres w dziedzinie fuzji i przejęć - z 1,1 biliona dolarów w 2000 roku do 594 milionów w 2001 i 370 milionów w 2002 roku - miał największy udział w spadku wartości BIZ. Zmalała także średnia wartość transakcji - z 145 milionów dolarów w 2000 roku do 98 milionów w 2001 i 82 milionów dolarów w 2002 roku, a liczba megatranskacji (o wartości przekraczającej 1 miliard dolarów) spadła z 175 w 2000 roku do 113 w 2001 i zaledwie 81 w 2002 roku (co stanowi najniższy poziom od 1998 roku). Duży wpływ na osłabienie aktywności w dziedzinie fuzji i przejęć miało spowolnienie tempa restrukturyzacji firm. Dodatkowym czynnikiem, który pogłębił spadek, było zawieszenie procesów prywatyzacyjnych.

O tym, że zeszłoroczny regres miał nierównomierny charakter przekonują również najnowsze rankingi państw, oparte na opracowanych przez UNCTAD wskaźnikach osiągnięć (FDI Performance Index) i potencjału (FDI Potential Index) w zakresie BIZ. Na pierwszej liście przodują Belgia i Luksemburg, które w ten sposób utrzymały pozycję lidera, sprawowaną przez dwa ostatnie, trzyletnie okresy (1998-2000 i 1999-2001). Zgodnie z oczekiwaniami, mniejsze zmiany w stosunku do 2001 roku zaszły w rankingu opartym na wskaźniku potencjału, którego wartość zależy od bardziej stabilnych elementów, takich jak strukturalne czynniki ekonomiczne. W tym rankingu od dziesięciu lat prymat wiodą Stany Zjednoczone. Połączenie tych wskaźników pozwoliło autorom Raportu zidentyfikować cztery aktualne kategorie państw uczestniczących w przepływach BIZ. Są to: przodownicy, czyli państwa o wysokim potencjale i wysokim faktycznym poziomie BIZ (takie jak Chiny, Francja, Węgry i Niemcy), państwa "nad kreską", czyli państwa o niskim potencjale, ale wysokim faktycznym poziomie BIZ (Brazylia, Kazachstan, Maroko, Uganda, Wietnam), państwa "od kreską", czyli państwa o wysokim potencjale, ale niskim faktycznym poziomie BIZ (takie jak Japonia, Arabia Saudyjska, Rosja, Korea Południowa, Tajwan) oraz "maruderzy", czyli państwa o niskim potencjale i faktycznym poziomie BIZ (takie jak Bangladesz, Etiopia, Indie, Indonezja, Zimbabwe).

Operacje zagranicznych filii straciły rozmach

Odzwierciedleniem spadku wartości przepływów BIZ na świecie był regres w zakresie globalnej skali operacji prowadzonych przez zagraniczne filie transnarodowych korporacji. Jeśli chodzi o 100 największych transnarodowych korporacji, spowolnienie wzrostu zagranicznych operacji było widoczne już w 2001 roku, w którym zaczął się bieżący spadkowy trend. Było to pierwsze załamanie się wzrostu od 1993 roku, kiedy to UNCTAD zaczęła gromadzić takie dane. Spadek w 2002 roku dotyczył zarówno wartości zagranicznej sprzedaży i aktywów jak i poziomu zatrudnienia zagranicą. Na czele rankingu uwzględniającego wartość zagranicznych aktywów niefinansowych transnarodowych korporacji znajduje się firma Vodafone. Czynniki odpowiedzialne za wyhamowanie wzrostu w dziedzinie BIZ w mniejszym stopniu dotknęły 50 wiodących transnarodowych korporacji z  państw rozwijających się. Te korporacje kontynuowały ekspansję na zagranicznych rynkach, podobnie jak 25 największych transnarodowych korporacji z państw Europy Środkowej i Wschodniej. Na liście największych transnarodowych korporacji z państw rozwijających się na pierwszym miejscu umocniła się firma Hutchison Whampoa.

Mimo powyższych zjawisk, dyrektor pionu inwestycji w UNCTAD i szef zespołu redakcyjnego Raportu, Karl P. Sauvant, stwierdził, że "widać coraz wyraźniej, iż dla rządów państw rozwijających się kwestia pozyskania BIZ nabiera większego znaczenia". Według danych zgromadzonych przez UNCTAD, ogólna wartość BIZ pozyskanych dotychczas przez kraje rozwijające się wynosi obecnie prawie 1/3 wartości ich łącznego PKB. W 1980 roku wartość tych inwestycji stanowiła zaledwie 10% PKB. Wartość globalnych zasobów BIZ zwiększyła się w 2002 roku do 7 bilionów dolarów, co w stosunku do 1980 roku oznacza wzrost o ponad 14 razy. Te inwestycje stanowią podstawę dla międzynarodowej produkcji prawie 64 tysięcy transnarodowych korporacji, które obecnie posiadają 870 tysięcy zagranicznych filii. "Jak podaje tegoroczny Światowy Raport Inwestycyjny, szacunkowa wartość dodana wytworzona przez zagraniczne filie transnarodowych korporacji sięga 3,4 miliarda dolarów, co stanowi około 10% globalnego PKB i oznacza 100%-owy wzrost w stosunku do poziomu sprzed 20 lat", dodał Sauvant.

Obroty zagranicznych filii powstałych wskutek BIZ na całym świecie sięgnęły w 2002 roku 18 bilionów dolarów. Dla porównania - wartość globalnego eksportu wyniosła w ubiegłym roku 8 bilionów dolarów. Jeśli chodzi o liczbę pracowników, zagraniczne filie zatrudniały - szacunkowo - 53 miliony osób, czyli trzykrotnie więcej niż w 1982 roku. Głównym obszarem koncentracji BIZ jest tak zwana Triada (Unia Europejska Japonia i Stany Zjednoczone), na którą przypada 80% zasobów ulokowanych zagranicą i od 50 do 60% zasobów pozyskanych z zagranicy. Każdego z członków Triady łączą silne więzi z grupą państw-partnerów stowarzyszonych (Wykres 1). Podział mapy BIZ na bloki znajduje pewne odzwierciedlenie - i wsparcie - w międzynarodowych umowach inwestycyjnych. Umowy te - przynajmniej częściowo - dotykają kwestii związanych z BIZ, o czym świadczy większa skłonność członków Triady do zawieraniu dwustronnych umów inwestycyjnych lub układów o unikaniu podwójnego opodatkowania z grupą państw-partnerów stowarzyszonych niż z pozostałymi państwami.

Według autorów Raportu, "nienajlepsza sytuacja" w zakresie przepływów BIZ i operacji transnarodowych korporacji, a także widoczny na wielu frontach jej zróżnicowany charakter, skłaniają rządy do wzmożenia wysiłków na rzecz poprawy klimatu inwestycyjnego i skuteczniejszego wykorzystania ukierunkowanych metod pozyskiwania BIZ. Rok 2002 był kolejnym rokiem, w którym krajowe organy ustawodawcze wprowadziły rekordową liczbę zmian legislacyjnych sprzyjających wzrostowi BIZ. Spośród 248 zmian dokonanych przez 70 państw w ustawodawstwie dotyczącym bezpośrednich inwestycji zagranicznych, korzystny charakter miało 236 poprawek, przy czym 1/3 z nich odnosiła się do promocji inwestycji. Rywalizacja o pozyskanie BIZ przybrała na sile i już dziś toczy się walka na zachęty, za pomocą których kraje rozwijające się starają się zmniejszyć skutki regresu w tej dziedzinie.

Tabela 1. Liczba państw, które odnotowały spadek napływu BIZ, 2002

Region Liczba państw, które odnotowały spadek Liczba państw ogółem
Świat108195
Państwa rozwinięte1626
Państwa rozwijające się 82150
Afryka2353
Ameryka Łacińska i Karaiby 2840
Azja i Oceania 3157
Europa Środkowa i Wschodnia 1019
Uwaga: Państwa najsłabiej rozwinięte 2549

Źródło: UNCTAD, World Investment Report 2003

Tabela 2. Wybrane wskaźniki dotyczące BIZ i międzynarodowej produkcji, 1982-2002 (w miliardach dolarów i procentach)

Jednostka Wartość w cenach bieżących
(w miliardach dolarów)
Roczna stopa wzrostu
(w %)
1982 1990 2002 1986-1990 1991-1995 1996-2000 1999 2000 2001 2002
Napływ BIZ5920965123,121,140,257,329,1-40,9-21,0
Wypływ BIZ2824264725,716,535,760,59,5-40,8-9,0
Zasoby BIZ ulokowanych za granicą8021 9547 12314,79,317,219,418,97,57,8
Zasoby BIZ pozyskanych z zagranicy5951 7636 86618,010,616,818,219,85,58,7
Transgraniczne fuzje i przejęcia..15137025,924,051,544,149,3-48,1-37,7
Obroty zagranicznych filii2 7375 67517 68516,010,110,913,319,69,27,4
Aktywa zagranicznych filii ogółem2 0915 89926 54318,813,919,220,727,44,58,3
Eksport zagranicznych filii7221 1972 61313,57,69,63,311,4-3,34,2
Zatrudnienie w zagranicznych filiach (w tys.)19 37524 26253 0945,52,914,215,416,5-1,55,7
PKB (w ocenach bieżących)10 80521 67232 22710,85,61,33,52,6-0,53,4
Wartość brutto powstałych środków trwałych2 2864 8196 42213,44,21,03,52,8-3,91,3
Wpływy z tantiem i opłat licencyjnych9307221,314,36,25,78,2-3,1..
Eksport dóbr i usług2 0534 3007 83815,65,43,43,311,4-3,34,2

Źródło: UNCTAD, Światowy Raport Inwestycyjny 2003


Wykres 1. 30 gospodarek, które zanotowały największy spadek BIZ w 2002 r.



Wykres 2. 30 największych odbiorców BIZ w 2002 roku (w miliardach dolarów)

Źródło: UNCTAD, Œwiatowy Raport Inwestycyjny 2003


Wykres 3. Zasoby BIZ pomiędzy Triadą a gospodarkami, w których BIZ z państw Triady zajmują dominująca pozycję, 2001 rok (w miliardach dolarów)


Źródło: UNCTAD, Światowy Raport Inwestycyjny 2003

Uwaga: Za stowarzyszonego partnera uważa się gospodarkę, w której na członka Triady przypada co najmniej 30% łącznej wartości zasobów pozyskanych BIZ lub co najmniej 30% łącznego napływu BIZ w ramach średniego, trzyletniego okresu.
 
 

Ośrodek Informacji ONZ w Warszawie
tel. (+4822) 825 57 84, e-mail:unic.poland@unic.org