17 września 2002 - Konferencja prasowa z okazji wydania
World Investment Report 2002: Transnational Corporations and Export Competitiveness

Wystąpienie Zbigniewa Zimnego

Szanowni Państwo,
Dziękuję Państwu za przybycie na konferencję prasową z okazji publikacji przez Konferencję Narodów Zjednoczonych do spraw Handlu i Rozwoju (UNCTAD) Światowego Raportu Inwestycyjnego 2002: Korporacje Transnarodowe a Konkurencyjność Eksportu (WIR 2002). W swoim wystąpieniu przedstawię główne ustalenia i wnioski płynące z tego Raportu.

W roku 2001 wartość światowych przepływów bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) spadła do 735 miliardów dolarów, co stanowi mniej niż połowę wartości takich inwestycji dokonanych w roku 2000. Przyczyną tego spadku jest zarówno spowolnienie gospodarki światowej jak i spadek zaufania inwestorów. Oba te czynniki przybrały na sile w związku z wydarzeniami w dniu 11 września w Stanach Zjednoczonych i spowodowały drastyczny spadek międzynarodowych połączeń między przedsiębiorstwami i przejęć jednych przedsiębiorstw przez drugie, które są główną formą BIZ między krajami rozwiniętymi. Ponieważ recesja gospodarcza przedłuża się i odradzanie się zaufania inwestorów następuje powoli, UNCTAD nie przewiduje wzrostu przepływów w tym roku, nie mówiąc o powrocie przepływów BIZ do poprzedniego poziomu.

Sytuacja w poszczególnych regionach świata przedstawiała się bardzo różnie. Spadek przepływów BIZ skupił się na krajach rozwiniętych (-59%), podczas gdy napływ do krajów rozwijających się zmalał umiarkowanie (-14%) a do krajów Europy Środkowej i Wschodniej (EŚW) nawet wzrósł (o 2%). Duże różnice wystąpiły także między grupami krajów i krajami, zwłaszcza Trzeciego Świata. Napływ BIZ do Azji i Ameryki Łacińskiej spadł a napływ do Afryki wzrósł. Mimo to skala BIZ w Afryce jest nadal bardzo znikoma. Jeśli idzie o kraje rozwinięte to tylko w trzech z nich odnotowano wzrost napływu. Napływ wzrósł jednak do większości krajów rozwijających się (do 77 ze 146 krajów) i do krajów EŚW (do 13 z 19 krajów).

Należy jednak pamiętać, że przepływy BIZ są miarą rocznego przyrostu aktywności korporacji transnarodowych (KTN) w sferze inwestycji zagranicznych. Dlatego też spadek wartości przepływów BIZ nie zahamował ekspansji produkcji międzynarodowej lecz jedynie spadek tempa wzrostu tego procesu.

W tegorocznym Raporcie są zaprezentowane po raz pierwszy opracowane przez UNCTAD wskaŹniki skuteczności jeśli idzie o przyciąganie BIZ przez poszczególne kraje (FDI Performance Index) i potencjału w zakresie BIZ (FDI Potential Index). Jak wszystkie wskaŹniki, które usiłują przedstawić skomplikowane zjawiska, nie są one doskonałe. Pozwalają one jednak krajom ocenić ich dotychczasowe osiągnięcia w przyciąganiu inwestycji zagranicznych a także porównać je z osiągnięciami innych krajów. Ponadto umożliwiają one porównanie bieżącego poziomu BIZ z potencjałem danego kraju w zakresie BIZ. Porównania gospodarek poszczególnych krajów stały się szeroko używanym narzędziem analizy polityki gospodarczej i rozwiązań organizacyjno-prawnych stosowanych i różnych państwach. Zważywszy na znaczenie BIZ i zainteresowania polityką względem tych inwestycji w krajach na róznych poziomach rozwoju gospodarczego, nowe wskaŹniki UNCTAD-u, choć niedoskonałe, stanowią pożyteczne Źródło informacji. Zapraszam do znalezienia w tabelach Polski i porównania jej osiągnięć i potencjału w zakresie BIZ z innymi krajami regionu lub krajami o podobnym profilu gospodarczym.

Temat specjalny tegorocznego Raportu - korporacje transnarodowe (KTN) a konkurencyjność eksportu - jest bardzo na czasie, ponieważ pozwala lepiej zrozumieć jak polityka rządów krajów rozwijających się i krajów transformacji może przyczynić się do wykorzystania międzynarodowych systemów produkcyjnych KTN w sposób sprzyjający rozwojowi gospodarczemu tych krajów. W dobie globalizacji gospodarki światowej jest to kwestia pierwszorzędnej wagi. Dane i wnioski do jakich dochodzi Raport rzucają nowe światło na to zagadnienie.

Chociaż największymi eksporterami w skali światowej są kraje rozwinięte, kraje rozwijające się i kraje transformacji przodują jeśli idzie o wzrost udziału w eksporcie światowym w latach 1985 - 2000. Rola KTN w handlu międzynarodowym rzuca się wyrażnie w oczy w wielu krajach, ale jest szczególnie istotna w większości krajów, które odnotowały znaczne wzrosty eksportu. Raport analizuje szczegółowo przypadki sześciu krajów - Chin, Kostaryki, Węgier, Irlandii, Meksyku i Republiki Korei Południowej - zwracając uwagę na związek między eksportem i KTN. Na przykład, w Chinach - kraju o najwyższych osiągnięciach jeśli idzie o wzrost eksportu - udział KTN w eksporcie wzrósł z 17% w 1991 roku do 50% w 2001 roku. KTN wpływają na eksport we wszystkich sektorach, od najbardziej dynamicznych produktów przemysłu przetwórczego poprzez usługi do surowców naturalnych i produktów rolnych. Przykładem może być w tej materii Kenia, która głównie dzięki działalności inwestorów zagranicznych osiągnęła zawrotny wzrost eksportu kwiatów i w konsekwencji stała się wiodącym dostawcą na rynek Unii Europejskiej. Rola filii firm zagranicznych w eksporcie poszczególnych krajów jest bardzo różna, wahając się od 4% w przypadku eksportu Japonii do 45% w eksporcie Malezji i 80% w eksporcie Węgier.

Strategie KTN ewoluują w kierunku lokowania zagranicą produkcji w celu obniżenia kosztów produkcji, stając się motorem napędzającym najbardziej dynamiczne segmenty handlu światowego, zwłaszcza w elektronice i przemysłach samochodowym i odzieżowo-tekstylnym. Motywacje dla tego rodzaju inwestycji "efektywnościowych" ulegają nasileniu w związku z osłabieniem aktywności gospodarczej na świecie, prowadzącym do zaostrzenia konkurencji i zmuszającym KTN do szukania Źródeł obniżki kosztów poprzez proekportowe BIZ. Aby wykorzystać ekspansję międzynarodowych systemów produkcyjnych dla swoich potrzeb rozwojowych, kraje, które mogą być potencjalnym celem takich inwestycji, muszą zrozumieć istotę zmieniających się strategii KTN i siły, które te strategie napędzają.

Biorąc pod uwagę znaczną rolę jaką KTN odgrywają w eksporcie, kraje intensyfikują wysiłki mające na celu przyciągnięcie zagranicznych inwestorów nastawionych na eksport i wyciągnięcie z tego korzyści, jako że ten rodzaj BIZ jest uznawany za jeden z najbardziej korzystnych z punktu widzenia rozwoju. Konkurencja między krajami o ten rodzaj inwestycji jest silna i skłania je do intensyfikacji wysiłków promocyjnych na rzecz BIZ a także zmiany ich form w kierunku promocji nakierowanej na określony typ i potrzeby konkretnych inwestorów (targeting). Podstawowym warunkiem skutecznego "targeting’u" jest rzeczowa analiza atutów i słabości danego kraju jako możliwej lokalizacji dla inwestycji proeksportowych pod kątem potrzeb inwestorów i w świetle strategii określających ich decyzje lokalizacyjne.

Główną tezą WIR 2002 jest stwierdzenie, że kluczem do maksymalizacji korzyści rozwojowych z proeksportowych BIZ jest polityka rządowa. O ulokowaniu przez KTN produkcji w danym kraju przesądzają zwykle istniejące, statyczne korzyści komparatywne tego kraju, takie jak konkurencyjne koszty pracy, istniejące umiejętności pracowników, potencjał technologiczny, sieć dostawców czy koszt i jakość usług związanych z infrastrukturą. Aktywna polityka rządowa jest niezbędna, aby kraj mógł wykorzystać w pełni statyczne korzyści komparatywne, a zwłaszcza zamienić je na korzyści dynamiczne i trwałe. Ponadto, jednym z warunków zwiększenia zbieżności między celami korporacji i celami rozwojowymi danego kraju, jest zgranie polityki w zakresie BIZ z ogólnymi priorytetami rozwojowymi kraju, co nie zawsze ma miejsce.

Korzyści kraju z proeksportowych BIZ zależą w znacznej mierze od zdolności tego kraju do rozwijania własnego potencjału. Wysiłki zmierzające do zwiększenia konkurencyjności eksportu przyniosły sukces zwłaszcza w krajach, które potrafiły zgrać udoskonalenie własnych zdolności z korzystaniem z zasobów i atutów KTN. Nieustanne wysiłki są niezbędne (co podkreśla również niedawno wydany inny raport UNCTAD-u, Trade and Development Report) aby działalność KTN wrosła głębiej w lokalną gospodarkę, aby wzrósł wkład krajowych dostawców do tej działaności i aby wzrosła wartość dodana wytwarzana przez te korporacje. Należy także starać się o to, aby działalność tych spółek obejmowała coraz bardziej "wyrafinowane" branże i aby nabierała ona stałego charakteru.

Kraje rozwinięte mogą przyczynić się do zwiększenia szans eksportowych krajów rozwijających się i krajów transformacji. Pomoc może dotyczyć podniesienia sprawności odpowiednich instytucji lokalnych, rozprzestrzenienia informacji o proeksportowych mozliwosciach inwestycyjnych czy też obniżenia lub zniesienia barier dla eksportu z tych krajów. Zapewnienie dostępu do rynków krajów bogatych dla produktów i usług produkowanych w krajach o niższym stopniu rozwoju jest kwestią pierwszorzędnej wagi. W tym kontekście niepokój budzi stosowanie przez kraje rozwinięte procedur antydumpingowych, podnoszenie ceł na niektóre produkty czy też stosowanie subsydiów.

W konkluzji można stwierdzić, że szereg krajów rozwijających się i krajów transformacji potrafiło wykorzystać działalność KTN do poprawy swojej konkurencyjności eksportowej i, w resultacie, ekpansji eksportu. Wiele z tych krajów ciągle jeszcze ma niewykorzastany potencjał zwiększenia swojego udziału w systemie produkcji międzynarodowej, oraz zwiększenia korzyści z tego udziału. W krajach tych jest również ciągle niewykorzystany potencjał do zwiększenia dynamicznej współpracy między przedsiębiorstwami krajowymi i zagranicznymi. Palącym zadaniem jest utrwalenie sukcesu i rozszerzenie kręgu krajów w nim uczestniczących. Pomoc krajom o niższym jeszcze poziomie rozwoju - rozwijającym się i transformacji - w skuteczniejszej i korzystniejszej integracji ich gospodarek z ulegającą globalizacji gospodarką światową - za pośrednictwem inwestycji i handlu - jest istotną częścią naszych wysiłków, mających na celu zwalczanie ubóstwa. WIR 2002 jest skromnym wkładem w to dzieło.

Dziękuję za uwagę.

Zbigniew Zimny
Chief Development Issues Section, Division on Investment United Nations Conference on Trade and Development