Konferencja Upamiętniająca Ludobójstwo w Rwandzie
Nowy Jork, 26 marca 2004r.

26 marca 2004 roku w Nowym Jorku odbyła się konferencja upamiętniająca ludobójstwo w Rwandzie w 1994 roku. W konferencji wzięli udział reprezentanci rządów, organizacji międzynarodowych, organizacji pozarządowych, nauki oraz rwandyjskiej diaspory. Konferencja, której przewodniczyli ministrowie spraw zagranicznych Kanady oraz Rwandy, rozpoczęła się minutą ciszy pamięci ofiar ludobójstwa.

Otwierając konferencję w swoim przemówieniu Sekretarz Generalny ONZ Kofi Annan podkreślił, że "milczenie, które zapadło w przeszłości musi być zastąpione przez globalny krzyk i wolę nazwania rzeczy po imieniu. Gdyby międzynarodowa społeczność zareagowała natychmiast i zdecydowanie, mogłaby zapobiec większości morderstw. Jednak w tym czasie zabrakło woli politycznej. W Rwandzie nie było oddziałów wojskowych. Gdyby Narody Zjednoczone, rządy, międzynarodowe, media oraz inni obserwatorzy zwrócili większą uwagę na napływające sygnały nadchodzącej tragedii i przedsięwzięli odpowiednie środki we właściwym czasie, to mogłoby nie dojść do masakry". Kofi Annan przedstawił również działania, które mają zapobiec ludobójstwu w przyszłości.

Minister spraw zagranicznych Rwandy, Charles Murigande w swoim przemówieniu położył nacisk na wyciągnięcie wniosków z wydarzeń z 1994 roku, stwierdzając, że nie można pozwolić, aby jakikolwiek naród cierpiał, tak jak cierpieli obywatele Rwandy. Zobowiązanie i odpowiedzialność społeczeństwa międzynarodowego w obliczu ludobójstwa łączy się z udzieleniem ochrony bez względu na kwestię suwerenności państw.

Bill Graham, minister spraw zagranicznych Kanady podkreślił, że najpilniejszym zadaniem społeczności międzynarodowej jest przyjrzenie się funkcjonowaniu międzynarodowego prawa humanitarnego w zakresie najpoważniejszych naruszeń. Jakkolwiek ludzkość wyciągnęła wnioski z ludobójstwa w Rwandzie, to nadal brakuje politycznej zgody nie dopuszczającej do podobnych wydarzeń w przyszłości.

W trakcie konferencji odbyły się dwa panele dyskusyjne. W pierwszym "In memoriam: zachowajmy pamięć o wydarzeniach" padły gorzkie słowa na temat roli, jaką odegrała społeczność międzynarodowa w konflikcie w Rwandzie. Były szef UNAMIR (United Nations Assistance Mission for Rwanda), Romeo Dallaire stwierdził, że dla społeczności międzynarodowej misja miała minimalne znaczenie. W momencie rozpoczęcia zajść UNAMIR nie miała właściwej struktury ani budżetu. Rada Bezpieczeństwa ONZ zbagatelizowała wszystkie ostrzeżenia związane z sytuacją w Rwandzie. Wraz z upływem czasu i nieprzestrzeganiem porozumień pokojowych, panowała ogólna polityczna stagnacja i zabrakło woli by wzmocnić UNAMIR. Romeo Dallaire przypomniał, że 2000 uczestników misji z kilku krajów w tym Francji, Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych i Włoch "pozostało nieugiętych w całkowitej ignorancji katastrofy." Ewakuowano ekspatriantów z Rwandy "stąpając po trupach." 22 kwietnia, gdy zostało zabitych 100 tysięcy ludzi, większość sił otrzymała rozkaz wycofania się. Tylko 450 Afrykańczyków i 13 oddziałów kanadyjskich pozostało w Rwandzie. Podczas gdy miliony Rwandyjczyków było mordowanych i zmuszonych do ucieczki, misja udzieliła schronienia tylko 30 tysiącom osób, a następnie otrzymała rozkaz opuszczenia ich. Rozkaz ten został wydany przez Radę Bezpieczeństwa ONZ i nikt wtedy nie oponował.

Drugi panel dyskusyjny odbył się pod hasłem "Nigdy więcej: ku bardziej skutecznej międzynarodowej reakcji na ludobójstwo." Uczestnicy dyskusji stwierdzili, że pomimo poniesionego fiaska w 1994 roku, ONZ był jedynym podmiotem, który mógł podjąć działalność. Dla usprawnienia ONZ w celu zapobiegania ludobójstwu zaproponowano m.in. działania w zapobieganiu konfliktom zbrojnym, przeproszenie obywateli Rwandy i udzielenie ludności pomocy, powołanie specjalnego doradcy, przeprowadzenie reformy Rady Bezpieczeństwa ONZ oraz ustanowienie realistycznych mandatów dla misji pokojowych.

Na konferencji przyznano, że zaszło dużo zmian w funkcjonowaniu misji pokojowych w ciągu 10 ostatnich lat, a Rada Bezpieczeństwa ONZ pracuje nad nowymi zasadami prawa. Potwierdzono również potrzebę zastosowania skutecznego systemu wczesnego ostrzegania, głoszenia prawdy i przywrócenia sprawiedliwości w rejonach występowania konfliktów. Potwierdzono znaczenie międzynarodowych trybunałów karnych.

Ibrahim Gambari, Specjalny Doradca do spraw Afryki stwierdził, że prawdziwym kluczem do zapobiegania konfliktom i ludobójstwu jest osiągnięcie woli politycznej by działać szybko i skutecznie. Bez wątpienia to Rada Bezpieczeństwa ONZ, a zwłaszcza jej najsilniejsi członkowie, zawiedli ludność Rwandy w chwili gdy najbardziej potrzebowała pomocy. Kontrowersja wokół winy międzynarodowej społeczności związana z fiaskiem zapobieżenia ludobójstwu w Rwandzie nadal będzie trwała.